Woordenlijst Kij

~kijkglas:
1> venstertje of glazen buisje om het niveau van een vloeistof af te lezen. Zie ook peilglas.

2> venstertje of glazen buisje om werking van een smeersysteem te controleren of af teregelen. Zie ook druppelglaasje en druppelvenster.
~kijkhoogte:
ongeveer de hoogte, boven de waterlijn, waarop de ogen van de roerganger zich bevinden.

De term wordt hoofdzakelijk gebruikt voor de kijkhoogte op schepen met een hefstuurhuis, wanneer deze in zijn hoogste positie gebracht is. Deze maat bepaalt de dode hoek en is vooral bij duwboten en containerschepen van belang.

Gerelateerde termen: onderdoorvaarthoogte, schrikhoogte.
~kijkpoort:
afsluitbare opening in het de tankhoofddeksel waardoor men de inhoud van de tank kan controleren. Zie ook tankpoort.
~kikker:
1> voorwerp met twee, tegenover elkaar staande, uitsteeksels, de oren of hoornen, waarop men een touw kan beleggen. Ook bekend als bekklamp, lipklamp, kruisklamp, belegklamp, kruishout en krab. Verder plaatselijk ook kikvors genoemd en soms ook verkort tot simpel weg klamp. [afbeelding gietijzeren kikker.]

2> draaibaar houten of metalen klampje waarmee iets vastgezet of geborgd kan worden. Zie ook wervel.
~Kikkerbilssluis:
waterkering en brug in de Prins Hendrikkade Amsterdam, daar waar deze de Oude Schans kruist. Deze is bij aanleg van de zogenaamde Hoogwaterkering rond 1681 gebouwd.

Naar men zegt ontleent deze sluis zijn naam aan een houtkoperij 'De Kikkerbil', die in de nabijheid gevestigd geweest zou zijn, daarbij zou een 'kikkerbil' dan een stuk hout moeten zijn dat in de scheepsbouw gebruikt werd. Alhoewel beide verklaringen regelmatig opduiken zijn er, voor zover mij bekend, geen bewijzen voor het bestaan van de houtkoperij of een stuk hout met die naam. Zie verder Tekst: Kikkerbilssluis.

~kikkerhoeker:
onervaren visser op een hoeker.
~kikvors:
voorwerp met twee, tegenover elkaar staande, uitsteeksels, de oren of hoornen, waarop men een touw kan beleggen. De term wordt ondermeer door riviervissers te Woudrichem, Heerwaarden, Wamel, Dreumel enz. gebruikt maar gewoonlijk spreekt men van kikker.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~kil:
1> Zuid-Nederlands voor kleine kreek.

2> lang, onder het schip uitstekend, verticaal vlak. Ook kiel genoemd.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~killen:
het ontstaan van rimpelingen in het zeil, wanneer men te scherp aan de wind zeilt.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~kilometerraai, kmr.:
1> afgeperkte afstand van 1000m. Soms ingekort tot raai.
Zie ook Rijnkilometertelling.

2> verkorting van kilometerraaibord.

Vermeld in: Nota betreffende nauwkeurigheid van peilingen door den heer H van Gelderen adjunct ingenieur van den Waterstaat. ad 1888.

3> (de waarde van) het getal dat op het kilometerraaibord aangebracht is. Soms ingekort tot raai. In oudere teksten wordt vaak de term afstand(s)cijfer in plaats van kilometerraai gebruikt.
~kilometerraaibord:
bord waarop de afstand tot het begin van het vaarwater in kilometers is aangegeven. Ook kilometerraai of raaibord genoemd. [Afbeelding]

KORTE KILOMETER

de afstand tussen twee raaiborden wanneer deze minder dan een kilometer is.

De afstanden tussen twee opeenvolgende borden op de rivieren is, in verband met de veranderlijke loop, niet altijd 1000m. De rivier kan langer of korter geworden zijn. Ook door bochtafsnijdingen zijn sommige borden vervallen of dichter bij elkaar komen te staan.
Bron Rheinkilometrierung. Een Duitstalig-PDF file.

gerelateerde termen: myriameterpaal, raaipaal, Rijnkilometertelling, raaien.
~kim:
1> de overgang van zijde naar vlak. Vroeger kimme genoemd. Ook spreekt men soms van buitenkim.

Oorspronkelijk bedoelde men met kim de kromming van de steven.
Bronnen o.a.: J. Ploeg, Bezanen en Gaffelaars. Uitg. Lanasta. Emmen 2008. | H. Haalmeijer, D. Vuik, Aken, Tjalken en Kraken, Uitg. De Alk, ALkmaar 2006.

HOEKIGE KIM

: een kim die uit één of meerdere hoekige overgangen bestaat.

RONDE KIM

: een kim die geen knikken vertoont.

VIERKANTE KIM

: een kim die uit één haakse overgang bestaat.

2> soms gebruikt als synoniem met kimweger of binnenkim.

De term wordt in deze zin gebruikt in Staatsblad 64 van april 1852.

3> deel van een haringfuik. Beter bekend als kimmetje; zie aldaar.
~kimaanzet:
het punt waar het vlak overgaat in de kim.
~kimbalk:
balk in de overgang van vlak naar zijde bij schepen met een hoekige kim. Ook kimweger genoemd.
~kimbed:
steun- en glijbalk van een sleephelling waarop het schip met de kim kan steunen.
~kimbeplating:
de staalplaten die de kim vormen.
~kimbocht:
de dwarsscheepse lijn die door de kim beschreven wordt. Zie ook kimronding.
~kimboord:
bij schepen met een ronde kim: de gang of gangen waarmee de kim gevormd wordt. Soms ook wentelstrook genoemd.

Kimboord en wentelstrook zijn termen die voornamelijk bij houten schepen gebruikt worden. Bij stalen schepen spreekt men meestal van kimgang.
De term wentelstrook gebruikt men vrijwel uitsluitend voor de eerste kimgang, die tegen het vlak aanligt.
Volgens Maurice Kaak is de term kimboord vooral gereserveerd voor de onderste gang van de kim. In Vlaanderen ziet men deze echter nog als deel van het vlak.

Bij schepen met een knikspant romp wordt het kimboord ook onderboord, zandboord of kimplank genoemd.
~kimdikte:
de huiddikte van de kimmen.
Gerelateerde term vlakdikte.
~kimdubbeling:
extra staalplaat over de kim van een stalen schip. [Afbeelding.]
~kimgang:
1> bij schepen met een ronde kim: de gang of gangen waarmee de kim gevormd wordt. Soms ook wentelstrook of kimboord genoemd.

Ook op stalen schepen spreekt men van een kimgang, deze bestaat soms ook uit meerdere naast elkaar gelegen gangen. De afzonderlijke stukken noemt men kimplaten.

2> bij schepen met een knikspantromp, dus scherpe kim: de onderste gang (van normale breedte) van de zijde. Bij houten schepen spreekt men, al naar gelang het type of de regio ook van kimboord, onderboord, zandboord of kimplank.

3> L-vormige kimplank zoals die in de Romeinse tijd voorkwam. Zie ook overgangsplank, ile.
~kimhaak:
haak waarmee men vaten hijst. Zie verder bij schinkelhaken.
~kimhoeklijn:
hoeklijn, die de overgang tussen vlak en zijde vormt. [Afbeelding]
~kimhoepel:
vanaf de opening van een haringfuik gezien, de derde hoepel.
Zie ook links: Diverse termen inzake het vistuig.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Marken, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~kimkiel:
haaks op de kim staand, langsscheeps, vlak, dat de drift tijdens het zeilen moet beperken. Voor zover bekend: in de beroepsvaart niet vaak toegepast. Vergelijk: slingerkiel.
~kimklamp:
deel van de scheepsbeplanking wanneer deze uit niet regelmatige stukken (zoals gangen) bestaat.
Zie ook bij kimstuk.
~kimknie:
deel van de inhouten, dat de verbinding tussen vlak en zijde, eventueel tot en met het berghout, verzorgd. Ook wel kniestuk, zitter of spant genoemd. De term wordt gebruikt bij de zogenaamde platbodems, en bij schepen met een knikspantromp. Vergelijk krommer.
Gerelateerde termen: kromhout, legger, lijf, nek, spant, tak, enz.
~kimkoeling:
vorm van kielkoeling, waarbij buizen of kokers, in- of uitwendig, tegen de kim aangebracht zijn.
[ Afbeelding uitwendige kimkoeling]
~kimkrommer:
houten, dwarsscheepse, versteviging van de kim. Ongebruikelijk synoniem voor krommer.

Bron G.J. Schutten.

~kimlat:
bij schepen met een hoekige kim: een lat op of in de hoek tussen het vlak en de zijde. Ook wel kimweger genoemd.
~kimlichting:
de mate waarin de zijkant van het vlak hoger ligt, dan het midden, de kiel. Beter bekend als kimtilling.

O.a. genoemd in weekblad Schuttevaer 23-01-1932 via delpher.nl

~kimme:
overgang van bodem naar zijde. Oude schrijfwijze van kim.
~kimmedracht:
1> soms als synoniem voor kimtilling gebruikt. Of dit correct is, is mij nog niet bekend.

Bron: Tijdschrift voor Zeegeschiedenis, mei 1988

2> de draaiing, die een gebogen plank, die als gang (voor de kim) gebruikt gaat worden, moet hebben.

Bron: Ronde en Platbodemjachten door T. Huitema, blz 132 8ste druk 1995.

~kimmetje:
gedeelte van een haringfuik tussen achterinkel en derde hoepel; de kimhoepel. Zie ook links: Diverse termen inzake het vistuig.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Marken, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~kimnaad:
de naad tussen de onderste kimgang en de buitenste vlakgang.

Het betreft hier houten schepen.
Te vinden in: F.N. van Loon Beschouwing van den Nederlandschen scheepsbouw met betrekking tot deszelfs zeilaadje. Haarlem 1838.

~kimplaat:
elk der staalplaten, die de kim vormen. Zie ook bij gang.

Bij stalen schepen bestaat de kimgang uit meerdere achter elkaar geplaatste kimplaten. Ook bestaat bestaat de totale kim vaak uit meer dan één naast elkaar liggende kimgangen.
Genoemd in een bouwcontract van de werf Bock & Meijer, Leimuiden.

~kimplank:
1> één der planken (delen), die samen de kimgang(en) vormen.

2> bij schepen met een scherpe kim: de eerste gang boven de kim of kimlat. Afhankelijk van het type (of de regio) ook kimgang of zandboord genoemd.

3> soms gebruikt als benaming voor de buitenste plank van het vlak. Dit kan echter aanleiding tot verwarring geven.

Deze aanduiding is bij opgravingen van aak/boerenschouw-achtige modellen niet ongewoon en wordt dan zelfs ingekort tot kim. Deze buitenste vlakdelen zijn langs hun buitenrand vaak dikker dan elders. In het Vlaams spreekt men, in vergelijkbare gevallen, van knoeselplanken.

Gerelateerde termen: kim, kimstuk, overgangsplank, enz.
~kimronding:
de straal van de bocht die een dwarsscheepse lijn die door de kim loopt, maakt. Ook bekend als kimbocht.

Bron: Scheepsbouw; G. J. van der Werff, Hoogezand, weekblad Schuttevaer 20 november 1937.

~kimsent,:
sent die op het grootsprant de kim ongeveer halverwege de ronding snijdt.
~kimstuk:
term die bij opgravingen van bepaalde schepen voor delen van de houten scheepshuid geïntroduceerd is. Het gaat om Romeinse schepen met een huid die samengesteld is uit onregelmatig gevormde delen. In dit geval noemt men zowel de overgangsplank, als de eerste gang daarboven kimstuk. Delen daar dan boven op noemt men kimklamp en boord.
~kimtilling:
de mate waarin de zijkant van het vlak hoger ligt, dan het midden, de kiel. Men spreekt ook wel van kimmedracht, oploop, kimlichting en scherpte.

Het is niet ongebruikelijk dat de kimtilling in voor- en achterschip groter is dan daar tussen in. Veel platbodems hebben geen kimtilling. Hebben zij echter een dwarsscheeps geknikt vlak, dan is er wel sprake van kimtilling.

gerelateerde term: tilling.
~kimvorm:
het model welke de dwarsdoorsnede van de kim heeft. Men ronde kimmen, hoekige kimmen en vierkante kimmen.
~kimvulling:
kleine houten klossen vullingplankjes, of gestort beton, tussen de spanten en de buitenste zaadhouten.

Gestorte betonnen kimvullingen worden al in een scheepsbouwtekening van voor 1918 aangegeven.

Verwante term: trimvulling.
~kimweger:
1> langsscheepse versterking, in de vorm van een platte balk, een balkweger, over de spanten in de kim. [Afbeelding] Soms ook kimwegering genoemd.

Soms zijn er meerdere kimwegers aanwezig. Die aan de onderzijde van de kim noemt men liggend, die aan de bovenzijde staand.
De liggende kimweger moet niet verward worden met het zijzaadhout. De bovensten noemt men strijkwegers. Ook spreekt men wel van boven-, onder- en tussenkimweger.

2> bij schepen met een hoekige kim: een balk in de hoek tussen vlak en zijde. In voorkomende gevallen ooki kimbalk of kimlat genoemd.
~kimwegering:
1> deel van de wegering dat tegen de binnenzijde van de kim ligt. Ook binnenkim genoemd. [Afbeelding]

2> platte balk over de spanten in de kim. Zie ook bij kimweger.
~kimstringer:
langsscheepse hoeklijn, over de spanten, aan de binnenzijde van de kim.
~kin:
1> voorste deel van de kiel. Verouderd.

Het is onzeker of dit woord ook in de binnenvaart opgang heeft gevonden.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

2> bepaalde maat. Alleen als verkleinwoord; zie kinnetje.
~kinbakkes:
uitholling in de voorzijde van de roerkop van Vlaamse schepen. Zie ook bij bakkes.
~kinblok:
vaak een 2 of 3 schijfs houten blok, met onderaan een uitstekend gedeelte, waar de loper op belegd kan worden. Zie verder bij hakblok.

Bron: J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023.

~Kinderdijkse hoogaars:
kleine Hoogaars tot circa 9 meter lang, drie meter breed. In tegenstelling tot de andere hoogaarzen is deze grotendeels, dus ook nog voor de mast, open. Er is slechts een kleine voorplecht. Ook heeft de vissersuitvoering een bun en is het roer niet vissend: het steekt niet onder het vlak uit. De achterstevenbalk staat wat steiler dan bij de andere types.

Volgens Haalmeijer en Vuik is het mogelijk het oudste type. Ze werden zowel als vrachtscheepje, als ook als veerscheepje, melkvaarder en als visserschip gebruikt. Enkele bronnen vermelden dat het vlak recht is, andere bronnen vermelden dat het vlak sterk gebogen is...... Voor de bronnen zie bij Hoogaars.

~kinderkooi:
kooi waarin één of meerdere kinderen (kunnen) slapen.
~kink:
1> sterke draai, tegen de slag van touw of staaldraad in.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

2> zeer krappe slag in een eind touw of draad.
~kinkhoorn:
als blaastoeter gebruikte schelp.

Naar het schijnt waren er vissers op de Zuiderzee die schelpen uit subtropische wateren (Strombus gigas of Vleugelhoorn) bij wijze van blaastoeter/misthoorn gebruikt hebben. Het is echter niet bekend of dit een wijd verbreide gewoonte was.

Ondermeer genoemd bij: nieuwlanderfgoed.blogspot.nl

~kinnebak:
de wangen van een braadspil.

Bron: Lezing door G.J. Schutten. De term is mogelijk alleen in zeer beperkte kring in gebruik geweest.

~kinnebaksblok:
houten blok waarvan één van de wangen onderbroken is, zodat men niet de gehele lengte touw moet inscheren. Deze opening kan soms met een klepje, de overval, gesloten worden. Zie ook: klapblok.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~kinnetje:
bepaalde hoeveelheid.
a> een kwart ton (vat?) spiering. (Vermoedelijk circa 40 liter of kilo. Bron: meertens.knaw.nl)
b> circa 20 kg. bot.
c> circa 160-200 stuks haring.
[Links: Diverse termen inzake de visserij.]

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~kimpoot:
Vlaams voor kimknie. Soms ook alleen maar poot genoemd.

In "Vlaamse schepen" door Maurice Kaak staat echter kiNpoot. Bij mij bestaat de indruk dat het kiMpoot en niet niet kiNpoot moet zijn en dus een zetfout is. Kimpoot wordt echter nergens genoemd. KiNpoot werd alleen in het genoemde boek gevonden.

~kioskvaartuig:
vermoedelijk een dekschuit waarop een kiosk geconstrueerd is.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~kip:
1> ongebruikelijk en verouderd synoniem voor katrol.

2> een laag balken van een vlot.

3> klein vlotje bestaande uit één laag balken.

4> arm van een kipanker.

5> hulpwerktuig van een blokmaker.
~kipanker:
1> oude term voor een soort van vaaranker.

De term kipanker in deze zin wordt in het Waasch Idioticon van 1904 geschreven door Amaat Joos genoemd.

2> (oneigenlijk) synoniem voor klipanker.
~Kipbak:
scheepstype? Niet voldoende bekend. Vermoedelijk een vaartuig dat men éénzijdig, met water, ballast om zo de lading overboord te laten raken. Volgens sommigen zouden zolderschuiten ook zo genoemd zijn. [Links: Diverse termen inzake dek- en zolderschuiten.]
Zie ook tuimelbak en kantelbak.
~kippekontje:
schip, vaak een spits over aanverwant model, met een kruiserhek. Zie ook bij hennegat/kruiserhek. Soms ook als kippenkontje geschreven.
~kippen:
een stokanker ophijsen en vastzetten. Zie verder bij katten en kiptakel.
~kiptakel:
takel die aan het ankerkruis bevestigd wordt en waarmee het anker aan boord, of tegen het schip, boegspriet, kluiverboom, botteloef of kraanbalk getrokken, wordt. Ook wel kiptalie genoemd. Bevestiging aan het anker geschied middels een partuurlijn, of een oog, dan wel een sluiting die aan het ankerkruis bevestigd is.
~kiptalie:
takel waarmee men het anker tegen het boord brengt. Zie verder bij kiptakel.
~kisnet:
bepaald soort visnet met halfronde opening, waarvan de rechte onderzijde uit een strakgespannen pees bestaat.

Genoemd in: Algemeen Vlaamsch Idioticon, door L.W. Schuermans, Leuven 1865-1870.

~kist:
1>

DE KISTEN

:
a>: ruimte onder het voordek, ter weerszijden van de kokerluiken. Voornamelijk op Groninger bollen en skûtsjes van toepassing.

Bron: ondermeer K. F. Gildemacher, K. Jansma, J. Kuipers:Skipperstaal.
De ruimte onder het voordek werd op de kleine schepen (waar de mast door het dek steekt) door de ruimte die nodig was om de mast te kunnen strijken in feite in tweeën gedeeld. Vandaar dus kisten, meervoud. Om deze ruimte te kunnen gebruiken en de mast te kunnen blijven strijken, werd de benodigde ruimte voor de mast vaak met houten schotten afgeschermd. Vanaf ongeveer de twintiger jaren der twintigste eeuw werd daar ook een hokje voor het toilet (een emmer) getimmerd. Aangezien deze betimmering van hout was zou men van een bekisting kunnen spreken, maar of daar het woord ook vandaan komt, is niet bekend.
De grotere schepen strijken de mast niet door het dek heen. De kokerluiken op de uitwip ontbreken dus. Om toch wat makkelijk bij de ruimte onder het voordek te kunnen, werd er een luik gemaakt; het kistluik.

b> ruimte onder het voordek, in het verlengde van de mastkoker, dat met behulp van wegneembare schotten van de rest van de ruimte onder het voordek gescheiden kon worden. Zie ook mastkast.

Bron: Hijlke Klazes Wiersma in Jachten en Jagen van Netty Gabel en Klaas Jansma. Hier bedoelt men dus juist de ruimte die vrij moet blijven om de hieling van de mast te laten passeren, terwijl men onder a juist de ruimte er naast bedoelt.
Gezien de meervoudsvorm zou men eerder verwachten dat het woord, zoals ook onder a omschreven is, betrekking heeft op de overblijvende ruimtes.

Zie ook: kistluik.
c> later ook gebruikt voor: tijdelijk, door middel van een kistenschot, bij het vooronder betroken gedeelte van het ruim.

2> houten kistje als vangwerktuig voor paling. Meestal kistje genoemd. Zie verder bij aalkistje.

3> verouderde term, die voornamelijk in België gebruikt werd voor een verlenging van het ruim, dat niet met luiken afgedekt werd.

Bron: A. Joos Waasch Idioticon via de Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.. Wat er echter met 'verlenging' bedoelt wordt is me niet duidelijk. Gewoon een bak op het achterdek misschien?

~kistbank:
bergruimte die tevens als zitplaats dienst doet.
~kistbrug:
soort van pontonbrug opgebouwd met houten kisten, die als drijflichaam fungeren. Dit soort bruggen werden door de genietroepen gebruikt. Soms in één adem met de schipbrug genoemd.
~kistdam:
dam, bestaande uit twee houten wanden met daartuseen 'grond'.
~kistenhaak:
scherpe haak met dwarsgreep, bedoelt om kisten te verplaatsen. Zie ook kisthaak.
~kistenschot:
tijdelijk dwarsscheeps houten schot voor in het ruim, geplaatst met het oogmerk een tijdelijke, voor persoonlijke zaken geschikte, ruimte te scheppen. Ook kistschot genoemd.
Zie ook 'de kisten' (kist).
Niet te verwarren met het zandschot!
~kistenvisserij:
de visserij met aalkistjes.

Bron; vissersbond.nl........vismethoden-binnenvisserij/

[Links: Diverse termen inzake de visserij.] ~kisthaak:
handgreep met haakvormig gebogen stuk staal wat gebruikt wordt om kisten te verplaatsen. Ook wel kistenhaak genoemd.

Om kisten te kunnen hijsen gebruikt men soms ook een speciaal soort haken deze worden duivelsklauwen genoemd.

~kistjesman:
varende verkoper die proviand langs schepen vent. Term uit de Rotterdamse haven. Zie ook parlevinker.

Bron: o.a. De katholieke illustratie, 15-12-1950 via delpher.nl

~kistluik:
1> met een luikenkap, afsluitbare opening in het dek, voor de mast, waardoor lading in het ruim gebracht kan worden.

Of de naam nu ontleend wordt aan de kistvormige vorm van dit luikenkapje en dat dat de naam over gedragen heeft op de kisten of dat het andersom is, is mij niet met zekerheid bekend. A. Joos (Waasch Idioticon 1900-1904) zegt juist dat het ruim dat men de kisten noemt niet met luiken gedekt was.

2a> elk der luiken ter weerszijden van de uitwip waarlangs de kisten bereikbaar waren. Deze luiken schenen alleen op houten skûtsjes voor te komen.
b> op stalen (of nieuwe houten) skûtsjes en aanverwante scheepjes wordt de term soms voor de kokerluiken en bij uitbreiding voor de hele uitwip gebruikt.

Bron: Skipperstaal en website skutsjemuseum.nl.

3> op Vlaamse schepen ook: een met het vooronderdeksel vergelijkbaar luik, dat toegang tot het ruim onder het voordek geeft.
~kistschot:
tijdelijk dwarsscheeps houten schot voor in het ruim. Zie verder bij kistenschot.
~kistwerk:
1> tijdelijke houten verhoging van de den, tijdens het bergen van een gezonken vaartuig. Zie ook opkisten.

2> rand of dam van op elkaar geschoven ijsschotsen.
~klaar:

KLAAR SCHIP MAKEN

: het schip opruimen, voor vertrek gereed maken.
Zie ook klaren.

KLAAR STAAN

,

KLARE SLUIS

: een sluis waar men direct in kan varen. De sluisdeuren staan dus, aan de kant waar men vandaan komt, open.

Bron: H. Dessens, Nederlands Zeilende Binnenvaart. De Alk, Alkmaar 2007

---

~klaarbak:
grote houten bak waarin men de gevangen vis sorteert.
~klaarlopen:
op de juiste wijze over boord en in het water geraken. Wordt gezegd van visnetten in het bijzonder van het hardernet wanneer dit uitgeroeid wordt. Overige termen inzake het vistuig .

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~klaarmaken:
uit de knoop halen, opruimen, schoonmaken. Zie verder bij klaren. ~klaarnet:
soort schepnet waarmee men kaart. Ook klaarzak genoemd.
~klaarspoelen:
het uitspoelen van het kuilnet bij de ankerkuilvisserij. Zie ook bungelen en dwarsbroezen.
~klaarvaren:
ergens langs varen, iets ontwijken. Ook vrijvaren.
~klaarzak:
1> soort schepnet waarmee men kaart. Ook klaarnet genoemd.

2> soort van in de bun gehangen fijnmazig leefnet.

3> als leefnet gebruikt fijnmazig net, dat als een zak tussen vier in de bodem gestoken palen hing.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~Klaas:
een 'Klaas' is volgens omschrijving een "nijptang, daar men de planken mee buigt en dwingt" aldus Nicolaas Witsen in Architectura navalis et regimen nauticum, 1690. op bladzijde 599. Ook M.J. Koenen's Verklarend handwoordenboek der Nederlandsche taal ui 1903 noemt een 'Klaas' een houten tang om planken mee te buigen. Aan de term of de verklaring worden soms de volgende termen gekoppeld:

KLAAS JACOBSEN

,

KLAAS JACOBSTANG

,

HOUTEN KLAAS

, boeitang, dwingijzer en tang.
Elders in het boek toont Witsen twee voorwerpen (zie afbeelding hiernaast) die op bladzijde 209 omschreven worden als 'Een Klaas Jacobzen' (links) en een 'Tange' (rechts). De tang heeft de bij 'Klaas' genoemde nijpende werking en wordt door Witsen in zijn boek bij pagina 168 een boeitang genoemd. (Zie afbeelding boeitang).
Het voorwerp links wat dus een 'Klaas Jacobzen' genoemd wordt heeft geen nijpende werking en toont (volgens mij) een dwing- wring- of dwangijzer.
~kladzeil:
zeil dat aan de bovenzijde een soort ra heeft. Zie verder bij emerzeil.
~klamaai:
1> vrijwel onbekende term voor een langsscheeps balkje tussen twee opéénvolgende dekbalken. Ook rave(e)ling genoemd. Gerelateerde term: scheerstok.

Bronnen: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl | Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org., e.v.a.

2> geheel, in de dekbalken, ingelaten dekweger.
~klamaaien:
het werken (breeuwen) met een klamaaiijzer.
~klamaaiijzer:
soort beitel met breed blad die gebruikt wordt bij het breeuwen. Vermoedelijk werd het klamaaiijzer als een soort wig in de breeuwnaad gedreven om het (opnieuw) breeuwen van de gangen te vergemakkelijken.

Het aantal betrouwbare beschrijvingen van het gebruik van dit, reeds door Cornelis van IJk genoemde werktuig, is gering.
Het woord schijnt uit het Noors afkomstig te zijn.

Bronnen: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl | Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org., e.v.a.

~klamp:
1> houten kikker.
Ook belegklamp of kruisklamp genoemd.
Gerelateerde term: sjorklamp.

HALVE KLAMP

: een klos met een naar beneden gericht uitsteeksel waar men een touw (meestal een val) op vastzet, ook bekklamp, teenklamp en mogelijk ook lipklamp genoemd. [Afbeelding] Dezen worden belegd met een Enkhuizer slag.

2> dik stuk hout of overeenkomstige, dan wel vervangende constructie in staal. Zie ook: aanvaarklamp, beerklamp, boegklamp, boeiklamp, dwarsklamp, kardoes, knaap, knieklamp, luikklamp, enz..
~klampbolder:
penbolder met enigszins rechthoekige doorsnede en naar buiten gerichte afgeronde bovenkant. Dit type bolder was op houten schepen (in de Noordelijke provincies?) vrij gebruikelijk, later werd dit type ook in gietijzer gemaakt, maar is uiteindelijk door de ronde bolder verdrongen.
[Afbeeldingen]

Niet bekend is of deze benaming gebruikelijk is (geweest). De term kan van recente datum zijn.
De term is mogelijk ontstaan doordat bepaalde bolders meegevormd werden door bij de bouw van houten schepen langere oplangers of staanders te gebruiken, terwijl andere gevormd werden door een flink stuk hout (een klamp) tegen de binnenzijde van het boord te klampen.
Dit soort bolders wordt in sommige kringen klauwbolder genoemd.

~klampbouw:
in de houtbouw: de bouwwijze waarbij men na het het aanbrengen van de basisonderdelen, met behulp van mallen, eerst de buitenkant vormt en pas daarna de spanten aanbrengt. Tijdens dit werk worden de gangen met een groot aantal boeiklampen met elkaar verbonden.
De term 'klampbouw' is mij tot op heden alleen bekend uit het boek "Æbelina, de Doem van Eer". Anderen spreken wel van schaalbouw.

Volgens de schrijvers van voornoemd boek ontleent deze bouwwijze zijn naam aan het veelvuldig gebruik van houten klampjes tijdens de opbouw van de romp. Ik kan echter niet zeggen dat de Æbelina hiervan een erg duidelijk voorbeeld is.
- Bronnen: Johan Prins, Piet Herrema, Age Veldboom, Klaas Jansma: De doem van eer. AEbelina, pronkjuweel van het Skûtsjemuseum. Uitg. PENN Leeuwarden2009. | André van Holk, Binnenvaart in de zeventiende en achttiende eeuw, in: Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland, Deel 2: De vaart in en buiten Europa 1600 - 1780, via nmgn.huygens.knaw.nl.

Gerelateerde termen: boeiklamp, klampspijker, spijkerpen, enz.
~klampen:
met korte stukken hout vastzetten. Zie ook aanklampen.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~klampklaar:
zover gereed dat het schip te water gelaten kan worden.

Verouderde term. Onder andere te vinden in een bestek van scheepswerf Boot te Vrijeban en in 'De stoombootdiensten op de Wester-Schelde en op de Ooster-Schelde 1828 tot 1928'. Uitgave Gedeputeerde Staten van Zeeland, 1929.
Klampklaar hield meestal in dat losse zaken (waaronder mast, staand en lopend want) nog aan boord gebracht moesten worden. Daarna volgde dan de afwerking. Bij staalbouw heeft men in de loop der tijden schepen soms in een veel vroeger stadium te water gelaten.

~klampriem:
roeispaan in het midden met klampen verdikt. Zie ook bij roeispaan.
~klampspijker:
1> spijker met een grote platte kop, vooral gebruikt voor het vast zetten van klampen. Soms ook knaapspijker genoemd.

Bron: Handleiding tot de Kennis van het Schip. Met platen. Door G. P. J. Mossel 1859.

2> spijker, bestemd om iets tijdelijk op de plaats te houden en daarom eerst door een klein stukje vrij dun hout geslagen is.

Wanneer de spijker overbodig geworden is, splijt men het dunne klosje zodat men makkelijk bij de kop van de spijker kan

~klampspijkerboor:
houten booromslag waarmee gaatjes in de klampen geboord werden, om het splijten van de klamp wanneer deze vastgespijkerd werd te voorkomen. Zie ook klampspijker.
Volgens Witsen (afhankelijk van de gebruikte maat boor?) ook een 6-11 duimsboor, een enkele of dubbele middel-nagels-boor, of lasijzers- en duikersboortje genoemd.

Bron: Nicolaas Witsen, Aeloude en hedendaagsche scheeps-bouw en bestier. 1690. In hoeverre de namen van dit stuk gereedschap ook op de werven voor de binnenvaart in gebruik waren, valt vermoedelijk niet meer vast te stellen.

~klampverbinding:
verbinding tussen twee stukken hout die gemaakt wordt door er een derde stuk, de klamp, over te spijkeren. Over het algemeen alleen toegepast om gescheurde of losgeraakte delen weer vast te zetten.

Bron: J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023

~klap:
1> korte periode waarin de schroef in werking is. Gewoonlijk klapje genoemd.

2> bewewegbaar deel waarover men aan boord van een pont of veerboot kan komen; de pontklep.

3> brugdek van een klapbrug. Zie ook brugklep.

Bron: o.a. De Ingenieur 30-05-1908.

4> een klapbrug in zijn totaal.

5> scharnierend vrij vlak luik dat toegang geeft tot een begaanbare ruimte. Zie ook luikdeksel.

6> zeildoeken overkapping over het voorschip van een vissersschuit, die makkelijk neer geklapt kan worden. Ook 'tentje' of huikje genoemd. Zie ook blaasbalg. De term 'klap' wordt onder andere te Moordrecht en Gouderak gebruikt.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~klapanker:
stokanker waarvan de zowel de stok als de armen tegen de schacht weggeklapt kunnen worden. Ook samenklapbaar anker genoemd.^{1, 2} Soms een verbastering van klipanker¹, maar soms ook gebruikt als synoniem voor parapluanker.

Bron: 1. H.C.A. van Kampen, De zeilsport. Van Kampen, 1923.
2. J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023

~klapankerlier:
ankerlier waarvan het bovenste deel (om de kruiphoogte van het schip te verminderen) weggeklapt (of verwijderd) kan worden. Ook wel, maar minder juist, klaplier genoemd.
~klapblok:
een enkelschijfs blok waarvan een deel van de wang weggeklapt kan worden, zodat het touw er ingelegd kan worden en men niet de hele lengte moet inscheren. Het klepje dat over de opening ligt noemt men de overval. [Afbeelding] Zie ook: kinnebaksblok.

Al meer dan een halve eeuw wordt de term voetblok als synoniem voor klapblok gebruikt. Toch ben ik van mening dat dit op een misverstand berust. Een klapblok wordt wel vaak als voet- of lastblok gebruikt, maar niet elk voetblok is een klapblok.

~klapboei:
slechts in woordenboeken voorkomende term in de betekenis van een ton bijwijze van baken.

Bronnen: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl | Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org., e.v.a.

~klapbrug:
een beweegbare brug waarvan het brugdek omhoog klapt. Een bascule- of ophaalbrug.
~klapdavit:
davit, die bij het strijken van de bijboot, naar buiten kantelt en na het hijsen van de last naar binnen getrokken wordt. Ook valdavit genoemd.

Dit type davit is op binnenvaartschepen niet erg algemeen.

~klapdeur:
sluisdeur met de scharnierpunten aan de onderzijde van de deur. Zie ook klepdeur.
~klapdol:
roeidol of eigenlijk een roeikast bestaande uit twee opstaande stalen pennen, die naar binnentoe weg te klappen is.
~klapgijp:
een onverwachtse gijp; het onverwacht overkomen van de giek.
~klaphekken:
J. van Beylen houdt het in zijn 'Zeilvaart lexicon' op een synoniem voor klaproer. Bekender is het echter als verkorting van klaphekkenroer.

Bron: Catalogus tentoonstelling binnenvaartschepen 1940-1941. Maritiem Museum Prins Hendrik,1940. (blz. 16) Via Delpher.nl (als klaphekkenroer) | G.C.E. Crone, Allert de Lange, Amsterdam 1944, blz.82 + af.11

~klaphekkenroer:
roer met een lang blad dat aan een, door het achterschip lopende, roerkoning bevestigd is en waarbij van de bovenzijde van de roerkoning tot de achterzijde van het blad een of twee bogen, de roeidennen, lopen. Ook klaphekken genoemd. [Afbeelding]

Het klaphekkenroer werd ondermeer op de Keen, toegepast. De houten roeren kennen nog een eenvoudiger variant met rechte zware latten. Bij de stalen roeren zijn de roeidennen meestal vervangen door één sierlijk gebogen staalprofiel.
Bronnen: E.W. Petrejus, Scheepsmodellen, Binnenschepen. C.A.J. van Dishoeck, Bussum 1964. Blz. 118-119. | G.C.E. Crone, Allert de Lange, Amsterdam 1944, blz.82 + afb.11.

Gerelateerde term: hernaroer.
~klaphut:
stuurhut met neerklapbare (of verwijderbare) bovenbouw, ook klapstuurhut of afbreekbare stuurhut genoemd.
~klapkooi:
kooi waarvan een gedeelte, met beddegoed en al, op geklapt kon worden.

Over dit soort kooien wordt weinig gesproken, maar ze schijnen wel bestaan te hebben.

~klaploper:
1> de ECHTE klaploper, een enkeljol, bestaat uit een enkelschijfsblok dat aan de bakstag bevestigd is. De loper van dit blok, de bakstagloper, is aan één zijde, het staande part, bevestigd aan het schip. Met de andere zijde, het halende part, kan de bakstag strak gezet, of gevierd worden.
Het geheel werkt als een halflasttakel. De kracht die men uit kan oefenen op de bakstag is dus ca. tweemaal zo groot als de kracht die men op het halende part zet.

Behalve voor de bakstag, gebruikt men de klaploper ook wel voor het zwaard. Het blok is dan aan de zwaardstaander bevestigd en de loper noemt men dan de zwaardloper.

Voor de bakstag gebruikt men soms ook een

dubbele klaploper

; een combinatie van twee klaplopers.
Aan het halende part van de eerste klaploper wordt hierbij het blok van een tweede bevestigd. (Men bedient dus de tweede klaploper, de striets.) Het geheel werkt dan als een vierlasttakel.

Tegenover de 'gewone' vierlasttakel, die hiervoor een dubbelschijfsblok en een enkelschijfsblok gebruikt, heeft de dubbele klaploper als voordeel, dat hij door het gebruik van twee enkelschijfsblokken goedkoper is en minder wrijving geeft.

2a> vaak gebruikt als synoniem voor bakstagstalie, vooral wanneer deze uit 3 of 4 schijven verdeeld over twee blokken bestaat.
b> minder gebruikelijke en vaak onjuiste benaming voor diverse takels voor vallen, stagen, e.d..

De 'foute benamingen' zijn waarschijnlijk ontstaan doordat men oorspronkelijk voor de bakstagstalie vaak een ECHTE klaploper gebruikte. Naar mate de tuigages zwaarder werden, ging men zwaardere takels gebruiken, maar velen bleven de gebruikte takel KLAPLOPER noemen.

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

Dit alles heeft uitsluitend betrekking op de binnenvaart.

~klaplier:
eigenlijk een lier waarvan het bovenste deel weggeklapt kan worden. Vaak is dit een klapankerlier.
~klapluik:
scharnierend vlak luik, waarmee een luikopening in het dek afgedicht wordt. Ook luikdeksel, deksel of gewoon luik genoemd. In het Vlaams ook een kap, wachter of lessenaar genoemd.
~klapmuts:
1> klein, gelijk met de potdeksel liggen, stukje dek, direct achter de voorsteven of direct voor de achtersteven. Vaak verward met het schanddeksel. [Afbeelding]

De klapmuts treft men het duidelijkst aan op Westlanders, maar ook een overeenkomstig dekje op moderne motorschepen wordt zo genoemd.
Bronnen: overlevering via kustvaartforum.com, ssrp.nl/stamboek/scheepstypes/westlanders, e.d.

Gerelateerde term: stevenbord.

2> deksel op een bergplaatsje in voor- en of achterschip.

Johan Bakker in De Telegraaf, De Vaarkrant, TA7, 19-10-1985. Via Delpher.nl

3> bergplaatsje achterin het schip, bij schepen met een kuip. Mogelijk ook klapstoel genoemd, maar eigenlijk zou men het een achterhuisje moeten noemen.

O.a. in Ronde en platbodem jachten door T. Huitema.

4> mogelijk foutief gebruikt als aanduiding voor een dekje achter in een Zalmdrijver. Zie klapmutsdeksel.

5> door een enkeling gebruikt als synoniem voor een klik op een roer.

6> ongebruikelijke term voor een achter- of voorover klapbaar kopstuk op de voorstevenbalk (om de kruiphoogte te verminderen).

7> gebruikt als synoniem voor kettingpijp/kassiersmuts.

Bron: Modelbeschrijving Fries scheepvaartmuseum.

~klapmutsdeksel:
1> klapluik op de klapmuts achter in een kuip.

2> klein dekje tegen de achtersteven van een Zalmdrijver. Vaak slechts als klapmuts aangeduid.
~klappen:
Volgens G.J. Schutten zou dit een onder schippers gebruikte term voor laveren zijn.
~klaproer:
een roer met een linnet/roerzwaard.

Bron: J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023

~klapscheg:
een soort van, aan de achterstevenbalk bevestigd zwaard, dat naar believen opgehaald en neer gelaten kan worden. Ook bekend als schegzwaard of strijkende slof.

Merk op dat de klapscheg aan de achterstevenbalk en niet, zoals een linnet, aan het roer zit.
De klapscheg werd naar men zegt op zeegaande tjalken en dergelijke toegepast. Bij schepen die alleen binnenvaart bedreven, schijnt hij niet voor te komen. Volgens sommigen werd de klapscheg op de grote schepen veel toegepast. In de oude literatuur en ook in wat ons overgeleverd is door oud-schippers wordt de scheg, voor zover bekend, echter niet of nauwelijks genoemd.

~klapschijf:
schijf nabij het uiteinde van de snijkopladder waarover de zijdraad geleid wordt.

Bron: Baggertechniek april 1995, uitgave TU-Delft.
In feite is het geen schijf maar een blok; een kantelbaar voetblok. Echter geen klapblok want dat is heel iets anders.

[Links: Diverse termen inzake het baggeren.]
~klapschip:
in bepaalde kringen de term voor een splijtbak en voor een onderlosser. Zie ook klapschuit.

Weinig verbreide term die o.a. in 1999 in gebruik was.

~klapschuit:
in bepaalde kringen de term voor een splijtbak en voor een onderlosser. Zie ook klapschip.

Weinig verbreide term die reeds in 1999 in gebruik was.

~klapstik:
zijkant wang/schild/beting van een kwakkerol.

Alhoewel het hier waarschijnlijk gaat om een verbastering van het woord 'klapstuk' is die term nog niet in deze betekenis gevonden.
Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Volendam, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~klapstoel:
vermoedelijk foutieve benaming voor het achterhuisje. Men zal hierbij gedacht hebben aan klapmuts.
~klapstuurhut:
stuurhut met neerklapbare (of verwijderbare) bovenbouw, ook klaphut of afbreekbare stuurhut genoemd.
.
~klapzand:
1> bepaalde vorm van fijn zand op de rivierbodem, waarin de loodreep vast kan geraken.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

2> fijn zand met een ronde korrel, ook loop- of kwelzand genoemd. De term wordt ook wel gezien als synoniem voor ballastzand.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. en kustvaartforum.com.

~klaren:
1> iets uit de knoop halen of iets opruimen.

DE TROSSEN KLAREN

: uit de knoop halen, de kinken eruit draaien en in bochten leggen.

HET ANKER KLAREN

: de ankerketting, als die door een of andere oorzaak rond het anker geslagen is, van het anker vrij maken.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

DE VALLEN KLAREN

: de vallen opschieten en aan kikkers, klampen of korvijnagels ophangen.

KLAAR SCHIP MAKEN

: het schip opruimen. Eigenlijk het schip voor vertrek gereed maken. Een schip opklaren is min of meer het tegengestelde. Zie ook graaien.

HET NET KLAREN

:
a> de vis uit het net halen. Zie ook doppen.
b> de netten schoonmaken.

2> de noodzakelijke handelingen bij de douane verrichten; het in- of uitklaren. Zie ook groen klaren.

3> dode vis uit de bun halen. Zie verder bij karen.

4> de gevangen vis uitsorteren en datgene wat men bewaren wilt in de klaarzak werpen. Zie ook Lijst: Overige termen inzake het visgerei.

Ondermeer genoemd bij Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~klaringsvaartuig:
verouderde benaming van wat men tegenwoordig een douanevaartuig noemt.

Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.

~klasse:
1>

VAARWEGKLASSE

:
a> indeling van vaarwegen, op basis van de maximaal toegelaten scheepsafmetingen.
b> indeling van waterwegen of vaargebieden op basis van de voor dergelijke vaargebieden vereiste zeewaardigheid van het schip. Zie ook bij: vaargebied.

2>

Onder KLASSE GEBOUWD

: schip waarbij, door een classificatiebureau, de ontwerpen gekeurd zijn en de bouw gecontroleerd is.
~klassebureau:
meer populaire bwenaming van het classificatiebureau, instelling die op de deugdelijkheid van schepen en hun uitrustimg toezicht dienst te houden.

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

~klassificatiebureau:
instelling die de deugdelijkheid van vaartuigen en/of hun onderdelen controleert. Niet gangbare schrijfwijze voor classificatiebureau.

Bron: Weekblad Schuttevaer 09-03-1940. Via Delpher.nl

~klassificeerder:
persoon die de deugdelijkheid van vaartuigen en/of hun onderdelen controleert. Niet gangbare schrijfwijze voor classificeerder.

Bron: Vrij Nederland 22-06-1968. Via Delpher.nl

~klassificeren:
de deugdelijkheid van vaartuigen en/of hun onderdelen controleren. Niet gangbare schrijfwijze voor classificeren.

Bron: Modern Woordenboek door Jozef Verschueren, 1930- .

~klavaar:
op het dak of dek geplaatste dakkapvormige constructie met openslaande raampjes. Zie ook koekoek. Verbastering van Claire-voire.
Gerelateerde term: klaveren.
~klavaatshamer:
verbastering van kalfaatshamer. Hamer waarmee men breeuwt; een breeuwhamer.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~klavaatsijzer:
verbastering van kalfaatsijzer. Beitel waarmee men breeuwt; een breeuwijzer.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~klaver:
naar het schijnt in de zeventiende eeuw gebruikelijke versiering op de kop van het roer. Later wordt het de naam van de drie, meestal rood-wit-blauw geschilderde tonnetjes die gegroepeerd als een klaverblad de punt van de roerklik vormen. Volgens Frits Loomeijer in Met Zeil en Treil ook een klaverdrie genoemd.
~Klaveraak:
1> voor zover bekend geen type, maar de in 1855 in Workum gebouwde palingaak "De Stad Workum". Dit schip had meer de kenmerken van een kleine kof dan van de meer tjalkachtige Heegeraak. Het schip meet 18,5 bij 4,85 meter. Had een zeer breed berghout en vrij korte brede zwaarden. De term klaveraak is ontleent aan de klaver, klaverdrie, die de roerklik siert. De bun kon 11 ton paling bevatten. [Een beschrijving is te vinden op de site van het Fries Scheepvaartmuseum].

Zowel J.W. van Dijk, als J. Zetzema besteden aandacht aan het schip.
G.J. Schutten (blz.409) deelt dit schip in bij de kielschepen en lijkt er vanuit te gaan dat er meerdere soortgelijke schepen gebouwd zijn. Volgens hem zijn ze ook bekend als kofaak en als Workumer aak.
Bewijzen van het bestaan van een tweede soortgelijk schip heb ik nog niet kunnen vinden.

2> volgens sommige bronnen een Heegeraak met als versiering op het roer, een klaver.
~klaveren:
door de koekoek in en uit de roef gaan.

Vermoedelijk een Zuid-Nederlandse term die van klavaar afgeleid is.
Volgens G.J. Schutten kwam het op de Zeeuwse wateren voor dat men de roefdeuren van de 'middenroef' met een houten balk sloot en dichtbond.

~klavierstuk:
rij blokken/balken, waarover het schip de bouwhelling afglijdt.
~klauw:
1> uiteinde van de gaffel. Zie gaffelklauw.

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999 | Bron: A. De Vos, M. Braam, Het Binnenaanvarings Reglement, Uitg. Nijgh & Van Ditmar N.V., Rotterdam 1931.

2> voorste bovenhoek van een gaffelzeil. Zie bij klauwhoek.

3> de gebogen pen, de haak, van het pikhaakbeslag.

4> in bepaalde kringen: synoniem voor ankervloei.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

5> vorkvormig uiteinde waarmee de bokkepoten om de luiwagen grijpen.
~klauwbindsel:
naaiing waarmee de klauwhoek aan de klauw gezet wordt. Tegenwoordig vaak vervangen door een sluiting of een steekbout.
~klauwbolder:
houten bolder met rechthoekige doorsnede. Zie klampbolder.

De term is slechts in beperkte kring in gebruik en vindt zijn oorsprong mogelijk in het Westland.

~klauwen:
handwerk verrichten. Zie verder bij klouwen.
~klauwer:
een handwerker (op een scheepswerf). Zie verder bij klouwer.
~klauwhoek:
de bovenhoek van het voorlijk aan een gaffelzeil. Ook bekend als klauw of hijs en vooral vroeger ook rak genoemd. [nr. 5 in afbeelding]
~klauwketting:
minder gebruikelijke term voor wat men over het algemeen schinkel/schinkelhaken noemt.
~klauwkoppeling:
eenvoudige constructie waarmee men een aandrijvende as, wiel of rad aan een andere as of rad koppelt.
~klauwlap:
zeildoeken versteviging op de klauwhoek.
~klauwschoen:
gebogen plaat aan de gaffel. Zie verder bij gaffelschoen.
~klauwslof:
gebogen plaat aan de gaffel. Zie verder bij gaffelschoen.
~klauwval:
val waarmee de gaffelklauw en daarmee het grootzeil gehesen wordt. Ook aangeduid met binnenval, zeilval en hijs.
~klauwvalblok:
bepaald soort haakblok waarvan de haak in een oog aan de gaffelklauw gehaakt wordt. Ook geschreven als klauwvalsblok.

Het blok moet dicht tegen de mast aan liggen. De haak van het blok staat daarom haaks op de schijf. Ook de wangen van het blok zijn aangepast. De wang die tegen de mast rust is volkomen vlak en vrij dun. De andere wang is dikker en vrij bol van vorm. Om beschadiging van de mast te voorkomen is het blok aan die zijde vaak met een dun lapje leer bekleed.
De haak is ten behoeve van een muizing aan het uiteinde voorzien van een plat stukje.

~klauwvaltakel:
takel waarmee de klauwzijde van de gaffel gehesen wordt. Sommigenb geven de voorkeur aan de term klauwvaltalie.
In het Vlaams mogelijk tes genoemd.
~klauwzijde:
dat uiteinde van de gaffel waar zich het vorkvormig uiteinde bevindt.
~kleden:
een voorwerp met (zeildoek en) dun touw of dun staaldraad bedekken. Zie verder ook bekleden.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~kledenkap:
ruimafdekking, die gebruikt maakt van dekzeil. Dit wordt ook een tent genoemd. [Afbeelding] De zeilen worden over het algemeen in het midden ondersteund door een lichte scheerbalk of zeer strak gepannen staaldraad of ze zijn midscheeps opgehangen aan een staaldraad. Aan de den worden ze, zoals dat ook gebruikelijk is op vrachtwagens, met haken aan elastieken, die in een beugel, die door met een zeilkous versterkt gat aan de rand van het kleed, steken, vastgezet.
~kledenpap:
dik vloeibare substantie, waarmee de dekzeilen waterdicht en weerbestendig gemaakt worden.
~kledenstok:
polsdikke stok waaromheen men geteerde dekzeilen wikkelde. Geteerde dekzeilen waren zo stug dat ze zouden 'breken' wanneer men ze opvouwde.
~kleed:
1> de volle breedte zeildoek waarvan zeilen en dekkleden gemaakt wordt.

Een kleed was vroeger rond 74cm breed, later ging men kleden tot circa 85 cm produceren. Men noemt dit in de textielindustrie breeddoek. Een kleed van maximaal een el (67cm) breedte noemde men smaldoek.

Gerelateerde termen: baan, best breed, canvas, geer, karldoek, lap, bil.

2> elke baan zeildoek waaruit een zeil samengesteld is.

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

3> algemene term voor een doek, vaak van redelijke afmetingen, geen zeil zijnde, gemaakt van zwaar weefsel of aanverwant materiaal.

DE KLEDEN TREKKEN

: de dekzeilen/dekkleden over de luikenkap aanbrengen. Bij uitbreiding: het schip zo zeewaardig mogelijk maken. Zie ook kledenkap.
Gerelateerde termen: balg, garneren, gonjekleed, huik, klap, koelzeil, luchtzak, mamiering, mastbroek, plunjezak, reddingkleed, schrientje, schuilkleed, spatzeil, zonnetent, e.d..
~kleedfok:
een fok waarvan de achterste baan vernieuwd is. Gerelateerde term: kleedzeil, achterkleed, baan.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 3. Bunschoten - Spakenburg, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~kleedkuil:
soort houten hamer met een halfronde groef in de kop, die bij het bekleden van staaldraadsplitsen gebruikt wordt of soort gelijke constructie in staal. Ook wel splitshamer genoemd.

Oorspronkelijk had de kleedkuil een houten kop en een houten steel. Het garen of de draad voor het bekleden was gewikkeld rond een stokje, waarmee men tevens de kleedkuil rond draaide. Om slijtage, door de afknipte tampen te beperken werd een deel van de groef soms met blik bekleed. Ook ging men er wel toe over voor de steel een stalen pijp te gebruiken en werd het draad op een haspeltje dat aan de steel bevestigd was gewikkeld. De geheel stalen kleedkuil heeft een kop die uit een soort van dikke stalen goot bestaat. Garen en draad werd om tijdens het rondgaan voldoende spanning te houden op een speciale manier rond steel en kop gelegd.

Gerelateerde termen: draaier, betakelingsijzer, kleedspaan, draaistok.
~kleedspaan:
soort (kleine) kleedkuil waarbij het handvat ca. 90 graden gedraaid is.

Alhoewel deze variant in boeken genoemd wordt, is het niet echt duidelijk hoe populair deze variant geweest is.

~kleedzeil:
een grootzeil waarvan de achterste baan vernieuwd is. Gerelateerde term: kleedfok, achterkleed, baan.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 3. Bunschoten - Spakenburg, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~kleerenveer:
bijnaam van het beurtveer dat onder andere met wasgoed van Amsterdam naar de blekerijen te Heemstede en Bennebroek voer. Ook geschreven als klerenveer.

Het is me niet bekend of andere steden ook hun 'klerenveer' hadden.
Ondermeer genoemd in: Nieuwe Nederlandsche jaarboeken....... Zeventiende deel. 1782. Erven Frans Houttuyn Amsterdam. 1784.

~kleerzak:
plaatselijk synoniem voor klaarzak; een fijnmazig schepnet.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 4. Elburg, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~kleigat:
uitgegraven deel van de oever van de rivier waar men klei gewonnen heeft. Ook aangeduid als baggergat. Zie verder bij kleiput.
~kleileemonderlosser:
onderlosser voor het transport van kleileem.

Waarin deze onderlossers verschillen van andere onderlossers is me niet bekend.

~kleinknecht:
tweede man in de kleine haringvlet.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 5. Lemmer, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~kleinreder:
persoon, die meerdere schepen bezit en exploiteert.

Bij welk aantal het verschil tussen een kleinreder en een 'gewone' reder ligt, is niet bekend. Misschien dat een kleinreder een éénmans- of familiebedrijf moet zijn.
Bron: Barend van Lange, Binnenvaart in oorlogstijd. Schuttevaer Maritiem, 1995.

~kleinscheeps:

KLEINSCHEEPS VAARTWATER

: vaarwater dat niet geschikt is voor grote schepen. Ongebruikelijke term, rekbaar begrip.

Bron: Schuttevaer, 8 april 2009

~kleinschipper:
1> schipper, die op de kleine binnenwateren, binnen de regio vaart. Zie verder bij grootschipper.
Gerelateerde term: kanaalvaart.

2> voornamelijk in oude Friese teksten en in Groningen gebruikte benaming voor een schipper met een schip dat alleen voor de binnenvaart geschikt was.
~kleinschippersgilde:
gilde van schippers, die de kleinere schepen, meestal minder dan 16 ton, bevoeren. Zij bedreven meestal de regionale vaart. Dit in tegenstelling tot de schippers van het grootschippersgilde.
Gerelateerde term: schippersgilde.
~kleinschippersgildepenning:
gildepenning als bewijs van aansluiting bij het kleinschippersgilde.
~kleipraam:
1> praam die onder andere klei voor de steenfabrieken aanvoerde. De praam is meestal van een plaatselijk type en zal qua model nauwelijks afwijken van de andere pramen in dat gebied.

2> willekeurige, misschien echter ook bepaalde, open schuit tot het vervoer van klei of grond. Zie onder andere Friese kleipraam, kleischuit, kleivlet, grondschuit, aardeschuit en grondbak .
~kleiput:
plaats langs de rivier waar klei gewonnen wordt. Ook tichelgat of kleigat genoemd.
~kleischoor:
al dan niet met riet begroeide krib van klei. Plaatselijk ook rik of weer genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~kleischuit:
willekeurige open schuit tot het vervoer van klei of grond.

Het gaat hier meestal om transport over korte afstand. Dit werk werd ondermeer voor steenfabrieken en pannenbakkerijen verricht. Voor de aardewerkfabrikage en oeverwerken werd eveneens klei gebruikt.
O.a. vermeld in: Staten houdende de registratie van aangekomen en vertrokken binnenschepen 1840-1860 Stadsarchief Amsterdam. Betreft ondermeer een schuit van 38 ton.

Gerelateerde termen: Friese kleipraam, kleisnik, kleivlet, grondschuit, aardeschuit, grondbak .
kleiput, kleivletter, enz.
~Kleisnik:
Snik uit de kleistreken van Friesland.
~kleiteen:
extra uitsteeksel onderaan de vaarboom. Zie verder bij flint.
~kleivlet:
schuit waarmee men klei vervoert. Zie ook kleischuit.

Het woord vlet heeft in deze weinig te maken met het algemeen bekende scheepstype vlet, maar met (ver)vletten. [uitleg]

~kleivletter:
iemand die geregeld met een kleivlet-kleischuit vaart.
Zie ook vletter.
~klemmenrol:
extra rol in een sleeplier. Zie verder bij adhesietrommel.
~klemmoer:
soort moer waarmee men de nestenschijf in een ankerlier vast zet. Zie ook spaakmoer.
~klemschijf:
soort moer waarmee men de nestenschijf in een ankerlier vast zet. Zie ook spaakmoer.
~klep:
1> beweegbaar verlengstuk van het dek, waarover men aan land kan gaan. Zie verder bij oprijklep, pontklep.
Gerelateerde term: kleppenist, loopplank.

2> het beweegbare deel van een beweegbare brug. Zie verder bij brugklep.

3> afsluitend beweegbaar deel van een klephaak.

4> deel van een klepvlot waarlangs men de zegen uit het water trekt. Zie ook galgdek. [Links: Diverse termen inzake de visserij.]

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~klepafsluiter:
ook afsluiter met losse klep genoemd; eigenlijk een terugslagklep (ventiel), die met een spindeltje of hefboom permanent dicht gezet kan worden.

Naar het schijnt werden dit soort afsluiters wel op lenskasten gebruikt.

~klepbak:
een soort onderlosser.
~klepbakschip:
vermoedelijk bedoelt men een gewone onderlosser.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~klepdeur:
sluisdeur met de scharnierpunten aan de onderzijde van de deur. Een dergelijke deur ligt in gestreken toestand dus plat op de sluisbodem. Om beschadiging te voorkomen is er in de sluisbodem een uitsparing aangebracht waardoor de deur dus niet boven de bodem uitsteekt. Ook liggende deur genoemd.

Een dergelijke deur in een stuw noemt men vaak een val.
Bron: Sluizen en Stuwen door G.J. Arends.

~klepduiker:
duiker waarvan de uitstroomopening met een scharnierende klep afgedekt is. Het geheel fungeert als een automatisch keersluisje. Oorspronkelijk staat de term echter voor elke duiker met daarin een schot waarmee de waterafvoer beïnvloed kan worden.

De uitstroomopening van veel gemalen en poldermolens zijn vaak klepduikers.

~klephaak:
1> hijshaak waarvan de opening met een verend klepje afgesloten wordt. Het klepje voorkomt dat de haak achter spanten, dekbalken of binten blijft hangen. Zie ook veiligheidshaak.

Het klepje scharniert naar BUITEN en ligt tegen de buitenzijde van de haak.

2> hijshaak waarvan de opening met een verend klepje afgesloten wordt. Het klepje voorkomt dat de draden of lussen, die in de nek van de haak liggen, ongewild uit de haak schieten.

Het klepje scharniert naar BINNEN en ligt tegen de binnenzijde van de haakopening.

3> type karabijnhaak, waarvan het sluitende deel van lichter materiaal is dan de rest.

4> J-vormige haak waar van het aangrijpingspunt aan het uiteinde van de punt van de haak ligt. Ander woord voor pelikaanhaak, soms ook sliphaak genoemd.
~klepjet:
soort boegschroef, waarbij kleppen in de uitstroomkanalen de stuwrichting bepalen.
~kleplichter:
voorziening op dieselmotoren, die aangeslingerd kunnen worden, waarmee voorkomen wordt, dat er in de cilinders compressie opgebouwd wordt. Zie ook decompressiehandel.
~kleppenist:
pontbediende die verantwoordelijk is voor de goede gang van zaken, met en rond de pontklep (oprijklep) en, indien van toepassing, op de kaart verkoop. De meer officiële benaming is conducteur of pontgaarder.
Gerelateerde term: pontbediende.
~kleppenwiel:
een voor staaldraad bestemd wiel met een speciaal geconstrueerde 'groef' waardoor de draad in de groef vastklemt. Dit wiel, een vinding van de ingenieur Fowler had een groef die uit vele onafhankelijk scharnierende helften bestond. De druk van de draad op de onderzijde van elke klep, deed de zijkanten van de twee helften naar elkaar toe bewegen, waardoor de draad klem kwam te zitten.

Wanneer de draad 'D' druk uitoefent op de bodem van de groef, zullen beide helften 'b', die scharnieren rond pen 'a', naar binnen bewegen en de draad vastklemmen. Zodra de druk op de bodem vermindert, zal ook de druk op de zijkanten afnemen en komt de kabel vrij. (Afgebeeld wiel is geschikt voor meerdere diameters. Het juk 'd' is verplaatsbaar en een extra 'bodem' gemerkt 'c' zorgt ervoor dat de draad niet tussen de helften trekt.)

~klepper:
het geheel van kluiverboomring en datgene waarmee deze naar voor en achter bewogen kan worden. Zie verder bij travelaar.
~klepschouw:
1> vaartuig omschreven als een op luchtkasten drijvende houten modderschouw met kleppen in de bodem waarlangs men de modder kan lossen.
Eigenlijk dus een der eerste onderlossers.

Genoemd in: Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel III(1993) H.W. Lintsen via DBNL.org. Oud-Holland published by the Netherlands Institute for Art History; onder red. van A.D. de Vries jrg 6, 1888, 1888. Via Delpher.

2> onbekend scheepstype? Zo op het oog lijkt het een kruising tussen een schouw en een zandaakje.

3> soms gebruikt als synoniem voor onderlosser.

Bron: Neerlands nieuwe gewest: leer-leesboek voor de hoogste klasse der lagere school, vervolg- en meer uitgebreid lager onderwijs. Gilles van Hees, Ed.C. Witschey, Wolters,1931. via Delpher.

~klepschroef:
een spanschroef met pelikaanhaak. Zie verder ook klepspanschroef.
~klepschuit:
niet bekend, maar vermoedelijk een steenstorter die de lading over de zijkanten stort. De advertentie in Nieuws van den Dag 07-07-1882 meldt tussen haakjes namelijk zijlosser.
Gerelateerde term: onderlosser.
~klepspanschroef:
spanschroef met pelikaanhaak. Ook klepschroef genoemd.
~klepstuw:
stuw met scharnierende schutdeur.
~klepvlot:
op een zandplaat rustend vlot gebruikt bij de zegenvisserij dat aan de voorzijde voorzien is van een schuine helling, de klep, waarlangs men de zegen op het vlot trok. Daartoe waren er op het vlot twee grote en twee kleine spillen aangebracht. Gevist werd er met een 300 meter lange zalmzegen.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~klepvlotvisserij:
vorm van zegenvisserij waarbij men gebruik maakt van een, op een zandplaat liggend vlot: het klepvlot. Ook vlotvisserij genoemd. De vlotvisserij is tussen 1853 en 1938 beoefend.

Ondermeer genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~klik:
1> klos op de bovenzijde van kops hout, onder andere op stevenbalken en het roer.
De klik op de voorstevenbalk noemt men kopstuk, stevenklos en in Vlaanderen ezel.

2> losse, versierde, houten vorm, die bovenop het helmhout geplaatst is. Ook roerklik genoemd. Zie verder bij aldaar.

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

3> soort grendel. Zie bij klink.

4> door enkele schrijvers gebezigd voor het gedeelte van een roer dat direct achter de roerkoning/roerschacht zit. Bij stalen roeren is dat het gehele roerblad, bij houten roeren zijn dat de posten die achter de roerschacht zitten. Zie ook staart.

Het kan bijna niet anders dan dat het hier om zeeschepen gaat, maar mogelijk is het begrip ook sporadisch in de binnenvaart in gebruik (geweest).
Bron: Scheepsbouw, zeemanschap en extract nieuw internationaal seinboek. Kweekschool voor de zeevaart, 1933. via Delpher. Woordenboek der zeevaart, B.J. Tideman, 1861.

~klimtrede:
willekeurige constructie, die als opstapje, ladder of trap kan fungeren.
Gerelateerde termen: treedoft, roertrap.
~klink:
1> metalen pen waarmee men delen aan elkaar klinkt. Verkorting van klinkbout of klinknagel.

BELGISCHE KLINK

: een klink met een bolvormige kop.

Naar men zegt hebben de Belgische werven de gewoonte bolle koppen op alle klinken te vormen, terwijl de Nederlandse werven meestal een klinkkop met een afgeplatte bovenkant vormen. Alleen bij zichtwerk maken Nederlandse werven vaak ook afgeronde koppen.

2> stuk staal, ter borging van iets, dat door de zwaartekracht in zijn vergrendelde stand blijft. Ook klik, pal of valgrendel genoemd.
~klinkbout:
dikke stalen pen waarmee men delen aan elkaar klinkt. Ook klinknagel of klink genoemd.
~klinken:
delen met metalen pennen aan elkaar bevestigen. [Zie tekst: Klinken.]

In het kort: Ook geheel houten schepen konden geklonken zijn en wanneer men dan via compositiebouw overstapt op geheel ijzeren schepen wordt het moeilijk vast te stellen wanneer precies het eerste geheel geklonken stalen of ijzeren binnenvaartschip te water ging. Nederlandse plannen daartoe kwamen in 1825 van ingenieur G.M. Roentgen. (ondermeer stichter van de Rotterdamse scheepswerf 'Fijenoord' ). Het zou echter (waarschijnlijk) tot 1836 duren voor de eerste ijzeren stoomsleepboten op de rivieren verschen in 1841 gevolgd door Rijnsleepschepen. (Bron: Kees Touw in 'Binnenvaart' (jaargang 2013 nr 6).
Sinds de Tweede Wereldoorlog is het klinken steeds meer door electrisch lassen verdrongen. In België is men tot in de jaren zestig geklonken schepen blijven bouwen. In Nederland hield dat circa tien jaar eerder op.

KOUD KLINKEN

: klink werk met stalen klinken, die, voor het klinken, niet heet gestookt worden.
Gerelateerde termen: aangever, dolly, drift, drevelhamer, klinkbout, klinker, klinkgat, klinkhamer, klinkijzer, klinknagel, klinkvast, luchtklinken, luchtklinker, nagelheter, nageljongen, por, revolverklinken, revolverklinker, snapkop, snapper, stokijzer, tegenhouder, veldsmidse, voorslaander, voorslager, vuurwerker, enz.
~klinker:
persoon, die de klinknagels plat slaat. [Tekst en uitleg] Een enkele maal scheepsklinker genoemd.

Mogelijk werden op grote werven de eerste klappen uitgedeeld door de voorslagers en moest de klinker het werk af maken. Het maken van een goede klinkverbinding was niet slechts een kwestie van een paar klappen uitdelen; daar was kennis en ervaring voor nodig.

~klinkerboot:
een overnaads gebouwde boot.

De term wordt in de Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. genoemd in verband met de roeisport. Het is echter goed mogelijk dat de term ook voor overnaads gebouwde schepen in de binnenvaart gebruikt werd. Een keur uit 1163 spreekt wel van clincaboiat*, maar latere vermeldingen** zijn niet altijd duidelijk over de herkomst van het woord en het scheepstype. De term klinkerbouw is in de binnenvaart wel algemeen in gebruik geweest.
*Geschiedenis van het schip. Paul de Vree, Strengholt, Lombaerts,1942. Via Delpher. | **Middelnederlandsch woordenboek - Deel 3. Door Eelco Verwijs, Jacob Verdam. 1894 via Google Books | M.J. Koenen, J. Endepols, Verklarend handwoordenboek der Nederlandse taal, Wolters, 1946. via delpher.nl

~klinkerbouw:
vaak gebruikt als synoniem voor overnaads in het algemeen, maar soms ook gezien als de bouwwijze die men ook overnaads geklonken noemt. Hierbij doelt men dan op het feit dat de gangen ook tussen de spanten in met klinknagels of pennen met elkaar verbonden worden.

Tot circa 1450 werden alle schepen overnaads gebouwd, ook de grote schepen. In de daarop volgende 150 jaar verdwijnt deze bouwwijze grotendeels. De landen werden toen meestal wel op elkaar geklonken. Soms gebeurde dat afwisselend met een stalen nagel gevolgd door een paar houten pennen, maar vele varianten hierop komen voor. De landen konden op een flink schip een centimeter of negen breed zijn. De naden tussen de landen werden meestal (van binnenuit?) voorzien van een gesinteld mosbreeuwsel Waar men er makkelijker bij kon, koos men soms gewoon voor het tussen de naden drijven van veenmos. Ook hierin zijn echter de nodige varianten geweest. Een oudere bouwtrant is die waarbij de gangen niet aan elkaar geklonken, maar genaaid werden.

~klinket:
deurtje waarmee water in of uit een sluis gelaten kan worden. Zie verder rinket.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~klinkgat:
gat waarin een klink zit of moet komen. Voluit klinknagelgat genoemd.
~klinkhamer:
hamer die gebruikt wordt om klinken stuik te slaan.

Voor het klinken werden diverse soorten hamers gebruikt, maar vaak zijn het hamers met ronde koppen en een plat tot licht gebold slagvlak. Het gewicht lag meestal tussen de 500 en 1000 gram.

PNEUMATISCHE KLINKHAMER

op sterk gecomprimeerde lucht werkend stuk gereedschap, waarbij een dikke stalen pen in een heen en weer gaande slagbeweging gebracht wordt.
~klinkijzer:
zware stalen staaf eventueel voorzien een uitholling in de kop waarmee men de klinken, tijdens het stuik slaan, tegenhoudt. Ook bekend als, klinkvast, dolly (Engels), tegenhouder en stokijzer (Vlaams) genoemd.

Bron: IJzerconstructies : het construeeren enz. van ijzeren kolommen, balken, trappen, gebouwen, vakwerken, kapgebinten, enz. door H.J. van der Veen, L.J. Veen,1905. via Delpher.
'Klinkvast' is een Germanisme en wordt genoemd in Kramers nieuw Duitsch woordenboek uit 1921.

~klinkklaar:
zover gereed, dat de klinken aangebracht kunnen worden. [Uitdrukking]
~klinkkop:
verdikking aan het uiteinde van de steel van een klinknagel of klinkbout. Ookk zetkop of klinknagelkop genoemd.

De klinknagel vertoont meestal maar aan één zijde een (zichtbare) kop; de zetkop. De zetkop kan echter ook een verzonken kop zijn en dus moeilijk zichtbaar zijn. Aan de andere zijde wordt door het klinken bijna altijd een verzonken kop, de sluitkop gevormd. Ook daar kan men echter, door gebruik te maken van een zogenaamde snapper of dopper een duidelijk uitstekende en dus zichtbare kop vormen.

~klinkmachine:
vast opgesteld stuk gereedschap waarme men de klinken stuik perst.

In plaats van de klink met een zware hamer stuik te slaan wordt deze met een, op een slingerpons gelijkend instrument, in het gat vast geperst. Sommige van deze machines werken op handkracht (zie hevelklinkmachine) anderen, zoals in de afbeelding, hydraulisch.
Bron: J.P.P. Morreé, T.J. Kloet, Stoomketels. Stam,[1940]. Via Delpher.

~klinknaad:
rand of kier tussen twee aaneengeklonken delen.
~klinknagel:
a> in de staalbouw: verzamelnaam voor klinkbouten en klinknagels: metalen pen, al dan niet met kop, waarmee men delen aan elkaar klinkt. [Afbeelding enkele klinknagels]

Een klinknagel is eigenlijk de term voor een dunne klink.
Klinkbout is eigenlijk de term voor de dikke stalen klinken met kop.

BELGISCHE KLINKNAGEL

: klinknagel met een bolle kop. Zie verder bij Belgische klinknagel.

b> in houtbouw: soort 'spijkers' en pennen waarmee men houten schepen aan elkaar klonk.

Nagels hadden meestal zelf een kop, deze was vrij groot en plat. In sommige gevallen was het slechts een pen en werd er een plaatje met een gat of een ringtje onder gelegd om de druk te verdelen. Aan de binnenkant werd er bijna altijd een plaatje met gat gebruikt. De nagel werd hier op stuik geslagen. Bij de koggespijker werd een plaatje zonder gat gebruikt. De nagel werd hier overheen geslagen. Ook waren er nagels die men zonder gebruik te maken van een plaatje omboog en in het hout terug sloeg. Sommigen noemen dit naainagels.

~klinknagelgat:
gat waarin de klinknagel zit of gestoken moet worden. Zie ook klinkgat.
~klinknagelkop:
verdikking aan het uiteinde van de klinknagel. Zie verder bij klinkkop.
~klinknageltang:
tang waarmee men de hete klinknagels vastpakt en in het gat stopt.
~klinkplaat(je):
plaatje (rond, ruit of vierkant) dat bij het klinken van hout rond de steel, onder de, te vormen, kop gelegd wordt om de druk beter te verdelen. Later werd dit vaak een gewone grote ring met een klein gat.
~klinkploeg:
groepje arbeiders die bij het klinken van een klink betrokken zijn. Dat zijn de nageljongen of nagelheter evt. de aangever, de aanhouder of tegenhouder, evt. de voorslagers en de klinker.

Bronnen: Electrisch lasschen en klinknagel verwarmen. W.H. Drukker, Van Mantgem & de Does, [1923]. en De fabrieksboekhouding : handleiding bij het inrichten van de boekhouding voor fabrieken. Door G.A. van Everdingen, uitg. Brinkman, 1922. Geraadpleegd via Delpher.

~klinkring:
1> ringvormige handgreep waarmee men deurklinken of andere versluitingen beweegt.

2> rond plaatje met een gat, dus een grote ring met een klein gat, dat bij het klinken van hout rond de steel, onder de, te vormen, kop gelegd wordt om de druk beter te verdelen.

Ondermeer voorkomend in: A. de Jong, Gids voor den smid. Kantoor voor de Volkslectuur, 1925. Via delpher.nl

~klinksel:
dat wat door klinken gemaakt is: het klinkwerk, de gerede klinken.

Bron: Peter Dorleijn, De bouwgeschiedenis van een botter. Uitgeverij van Wijnen 1999.

~Klinksloep:
overnaads geklonken bijboot. Verder nog niet bekend.

Te vinden in: F.N. van Loon Beschouwing van den Nederlandschen scheepsbouw met betrekking tot deszelfs zeilaadje. Haarlem 1838.

~klinkvast:
zware stalen staaf eventueel voorzien een uitholling in de kop waarmee men de klinken, tijdens het stuik slaan, tegenhoudt. Zie ook klinkijzer.

Constructie van gebouwen, door J.G. Wattjes, N.V. Wed. J. Ahrend & Zoon,1926. via Delpher.

~klinkwerk:
1> datgeen wat met klinken aaneengevoegd is.

Dit geldt ook voor de overnaadse bouwwijze waarbij men de gangen aaneenklinkt. Vandaar dat klinkwerk dan synoniem is met overnaads.

2> het aanbrengen van klinken.
~klinkziek:
1> op bouten en/of klinken losrakend. Zie ook boutziek.

2> lek zijn op de klinken.

Eigenlijk met zekere regelmaat op de klinken lek zijn. Dit heeft te maken met slecht klinkwerk dat door de bewegingen van het schip los gaat zitten of afbreekt.
De term wordt echter ook gebruikt op het lekken van geklonken schepen kort na de te waterlating. Soms is hierbij sprake van slecht klinkwerk maar meestal betrof het een minimale lekkage op een groot aantal plaatsen en verdween de lekkage na een paar dagen geheel.

~klipanker:
anker, zonder stok en met op een kantelend juk, bevestigde ankervloeien. [Afbeelding Meer ankers] Vermoedelijk bij vergissing ook kipanker genoemd.
~Klipper:
zeilend ijzeren of stalen vrachtschip met een S-vormige stafsteven, uitwaaierend voorschip en een geveegd achterschip met doorgestoken roer. Ook Rivierklipper en Klipperschip genoemd. [Afbeeldingen]

Klippers met een rechtop staand hek noemt men vaak Zeeuwse klippers, klippers met een naar buiten vallend hek vaak Friese klippers. De toevoeging Friese kan echter ook op de Friese maat betrekking hebben. In ieder geval bestaan er in Friesland gebouwde klippers met een rechtopstaand hek en klippers uit het zuiden met een achterovervallend hek. Ook stelt men soms dat een rivierklipper een naar buiten vallend hek, een zogenaamd schoenerhek, zou hebben.
- De eerste klippers werden rond 1875 gebouwd hadden soms nog een kleine doossteven en worden daarom door sommigen stevenklipper genoemd. In de begin periode lijken er de grote klippers, boven de dertig meter, de overhand gehad te hebben. Het waren anderhalf-master. Het bezaanmastje stond bij de grotere exemplaren voor de roef, bij de wat kleinere achter deze. Dit mastje was vaak met een steng verlengd. De lengtes van deze schepen bedroeg 28 tot 43 meter. Rond 1890 begint men met de bouw van kleine klippers, dit zijn allen éénmasters. Tegen het eind van de negentiende eeuw gaat men deze schepen echter steeds groter, tot circa 34 meter, bouwen. Een beperkt aantal (Zeeuwse) klippers heeft een verdikt berghout, een soort stuit, rond het achterschip. Een Klipper zonder tuigage of ander middel tot voortstuwing werd wel een sleepklipper genoemd.
- Behalve deze en de Friese en Zeeuwse klipper kent men ook nog de Boomse klipper, de Duijvendijkse klipper, de Roosendaalse klipper, de motorklipper, de Waspikse klipper, de Schoeneraak of zeeklipper en de aanverwante types klipperaak en klipperkraak.
- Sommigen reserveren de term rivierklipper voor schepen boven de ca. 27 meter.

Zie ook tekst Klippers en klipperaken met daarin oa. een indeling met de verschillende klippers.

GEKOPTE KLIPPER

: klipper, waarbij het vooruitstekende deel boven aan de voorsteven recht getrokken is. [Afbeelding]

KLIPPER MET PAARDEKONT

,

KLIPPER MET TJALKENKONT

, paardekontklipper: klipper met een vol rond achterschip. Zie verder bij klipperaak.

~Klipperaak:
scheepstype. Zeilend stalen of ijzeren vrachtschip met een voorsteven gelijkend op die van de Klipper en een rond vol achterschip. Het type ontstond rond 1886 en werd tot circa 1930 gebouwd. Sommigen spreken van een Stevenaak in plaats van een klipperaak. [Afbeeldingen]
Alhoewel het niet door iedereen onderschreven wordt, vallen er binnen wat men de klipperaken noemt nog de navolgende onderscheiden te maken.
a> als voorgaand maar min of meer met een achterschip zoals van een Hagenaar, dus tamelijk weggesneden en met het boeisel in lijn met de romp. Het is een weinig voorkomend type.
b> paardekontklipper: als voorgaand echter met een achterschip een beetje zoals een Hasselteraak. Dus nogal vol in de kont en met rechtstaand of iets naar binnen vallend boeisel.
Dit type klipperaak wordt ook Klipper met paardekont of onjuist Klipper met tjalkenkont (zie c) genoemd. Het berghout van dit type klipperaak verdikt zich op het achterschip echter niet tot de zogenaamde stuiten. Ook staat het boeisel op het achterschip in veel gevallen steiler dan dat bij tjalken het geval is. Dit is het meest voorkomende type.

Evenals bij het Motorscheepje en de Steilsteven zijn er min of meer twee types te onderscheiden: het, door een geringe holte, breed ogende type, vaak ook met wat minder zeeg en het type met de meer normale verhoudingen. Het plattere model heeft vaak een wat ronder, meer tjalkachtig achterschip (maar nog steeds zonder stuiten), dan het normale model.
Meetbrief A18260N maakt melding van een België gebouwd klipperaakschip uit 1881!!! Voorzover bekend is dat de vroegste (betrouwbare) opgave van dit type.

c> Klipper met tjalkenkont: als b, maar met een tjalkenkont, dus met stuiten en een naar binnen vallende boeisel. Dit type klipperaak is hoogst zeldzaam. De Alberdina van schipper Bruins Slot was er één. [Afbeeldingen]

Ook in de "Beschrijvende catalogus der scheepsmodellen en scheepsbouwkundige teekeningen, 1600-1900". van het Nederlandsch Historisch Scheepvaartmuseum, 1944. bij nummer 232 (link naar delpher.nl) wordt een klipper met 'tjalkenkont' beschreven.

d> Waspikker: als voorgaand maar met een gepiekt achterschip een beetje zoals van een Stevenaak. Zie verder bij Waspikker.
e>

BELGISCHE KLIPPERAAK

: een klipperaak die nog al recht is in de zijdes en ter hoogte van het ruim vaak vierkante kimmen heeft. Zie verder bij Belgische klipperaak.
f>

GRAVENMOERSE KLIPPERAAK

: rivierschip met klipperkop en waspikse kont, dus eigenlijk een grote Waspikker. Zie verder bij Gravenmoerse klipperaak.

Er is vrij veel variatie in de vormgeving van de kop van een de klipperaak. Weinigen hebben een echte mooie klipperkop (ook niet elke klipper heeft die). De kop van de klipperaak is vaak wat voller en plomper, soms bijna stomp. Ook de sierlijke S-bocht van de steven, die sommige klippers hebben, kent bij klipperaken de nodige variatie, soms zijn het net Steilstevens met een theetuitje. [Afbeelding]

~klipperaakschip:
een klipper of klipperaak.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. Sommige scheepsmeters voegen de term aak toe om aan tegeven dat het om een vrachtschip uit de binnenvaart gaat. Ze maken dus geen onderscheid tussen klippers en klipperaken of noemen de laatsten soms stevenaak,

~klipperaakmotorschip:
een motorschip van het type klipper of klipperaak.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. Sommige scheepsmeters voegen de term aak toe om aan tegeven dat het om een vrachtschip uit de binnenvaart gaat. Ze maken dus geen onderscheid tussen klippers en klipperaken of noemen de laatsten soms stevenaak,

~klipperaakzeilschip:
een klipper of klipperaak met volledige zeilage.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. Sommige scheepsmeters voegen de term aak toe om aan tegeven dat het om een vrachtschip uit de binnenvaart gaat. Ze maken dus geen onderscheid tussen klippers en klipperaken of noemen de laatsten soms stevenaak,

~klipperboeg:
een voorover gebogen uitwaaierend voorschip. Ongebruikelijk synoniem voor klipperkop.
~klipperijzer:
staal geproduceert in een puddeloven. Zie verder bij ijzer.
~klipperkont:
sterk geveegd achterschip met rechtopstaand of achterovervallend hek. Ook spiegelkont genoemd.
~klipperkop:
een voorsteven zoals een klipper, dus met een (fraai) S-vormig verloop. Zie ook: theetuitje. Ook klipperboeg of klippersteven genoemd.
~klipperkraak:
voor zover bekend een term die pas na de jaren '70, mogelijk zelfs '80, opduikt en waarmee men een aantal afwijkende modellen rivierschepen, die zo tussen 1860 en 1890 gebouwd zijn en die door oudere bronnen als 'rijnschepen' aangeduid worden bedoelt.

Onder de schepen die als dus aangeduid worden behoort de 'Karin' een in 1900 bij scheepswerf Vrijenban van H. Boot gebouwde een klipper met een naar binnenvallend hek. Het schip meet 20,85 x 4,05 x 1,5m en is 63 ton groot.
Volgens sommige bronnen zou dit om een enig overgebleven exemplaar gaan. Er zijn echter nog wel andere klippers met een naar binnen vallend hek te vinden. Zie ook bij motorklipper.

~klippermotorvrachtschip:
een motorschip van het type klippper of klipperaak.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~klipperpraamschip:
Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten: meetbrief: A1903N uit 1904. Een volgende meting, uit 1939, spreekt echter van een klipperaak
~klipperschip:
redelijk groot vrachtschip met het model van een Klipper.
~klippersleepschip:
in de liggers van de meetdiensten gebruikte term voor een klipper zonder tuigage en zonder motor (mogelijk wel met een opdrukker).
~klippersteven:
voorover uitbuigend, uitwaaierend voorschip. Zie bij klipperkop.
~klippervaartuig:
vermoedelijk gewoon een zeilklipper.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. Meetbrief Ar389N.

~klipperzeilaak:
een klipper of klipperaak met volledige zeilage.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. Sommige scheepsmeters voegen de term aak toe om aan tegeven dat het om een vrachtschip uit de binnenvaart gaat. Ze maken dus geen onderscheid tussen klippers en klipperaken of noemen de laatsten soms stevenaak,

~klipperzeilaakschip:
een klipper of klipperaak met volledige zeilage.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. Sommige scheepsmeters voegen de term aak toe om aan tegeven dat het om een vrachtschip uit de binnenvaart gaat. Ze maken dus geen onderscheid tussen klippers en klipperaken of noemen de laatsten soms stevenaak,

~klipperzeilschip:
een klipper met volledige zeilage.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. Er worden 137 vaartuigen vermeld ik wil niet uitsluiten dat daar misschien ook een klipperaak of een stevenklipper tussen zit.

~Klöckner Deutz:
bekend merk scheepsmotoren. Zie verder bij Deutz.
~kloen:
een bol of kluwen draad, garen, enz.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~kloenen:
draad, garen, enz. tot een bol opwinden.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. | Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~kloet:
1> lange boom waarmee men het vaartuig voort kan bewegen. Een weegboom of een vaarboom.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

2> stok waarmee men vissen opjaagt. Zie verder bij plonsstok.
~kloeten:
een schip met een vaarboom voortduwen. Synoniem voor bomen. De term is voornamelijk in West-Friesland in gebruik.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl | Overlevering: Vaders museale schuitenheling, Broek op Langedijk.

~kloeter:
iemand die de kloet/vaarboom hanteert.

Bronnen : J.M. Koenen 'Verklarend Handwoordenboek' 1923. | Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~kloetijzer:
in een verslag van een opgraving gehanteerde term voor iets wat erg lijkt op een (kleine) schoorklauw.
~kloetrand:
houten, later ook stalen, rand op of langs het scheepsboord, die de vaarboom (kloet) en/of het vaartuig voor overmatige slijtage moet behoeden.
Verwante termen: dolboord, bovenboord, potdeksel.
~kloetschuit(je):
naam van diverse kleine, meestal vrij smalle vaartuigen, die al kloetend (bomend) werden voortbewogen. Behalve het Langedijker kloetschuitje, kent men in ieder geval ook nog de Schouwse kloetschuit (Schouwen Duiveland) en de kloetschuiten van rond Amsterdam en de Streek (Hoorn-Enkhuizen). Gegevens daarvan ontbreken echter nog. Elders in het land worden soortgelijke scheepjes soms punters genoemd.
~klok:
gebruikelijke term voor scheepsbel.
~klokbakenschip:
bakenscheepje dat als belboei dienst doet. In verband met de geringe afmetingen vaak klokbakenscheepje genoemd. [Links: Diverse termen inzake de bebakening.]

Vroeger in of nabij de zeegaten wel toegepast.

~klokgalg:
twee-benige beugel waarin, of andere constructie waaraan de scheepsbel/ankerbel hangt. Ook klokkegalg genoemd.
~klokgat:
opening in een schot in de vorm van een luidklok.

Een dergelijke vormgeving kwam ondermeer op de botters wel voor. Ze gaven toegang tot een bergruimte(tje).
- Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Marken, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~klokgewelf:
constructie van een kookherft met verhoogd middendeel

Ondermeer genoemd in: De Spits, door Waander Devillé. (online masterscriptie)

>:
~klokkegalg:
constructie waaraan de scheepsbel/ankerbel hangt. Ook klokgalg genoemd.
~klokken:

een motor klokken

: het uitlijnen van een motor.

De term is waarschijnlijk afkomstig van het veelvuldig gebruik van de meetklok tijdens deze werkzaamheden.

~kloklier:
soort lier waarbij de vorm van de schilden veel overeenkomst met het model van een luidklok vertonen. Deze overeenkomst is bij het ene model sterker dan bij het andere. De meeste kloklieren waren draadlieren maar er waren ook klokankerlieren.

De term schijnt slechts in beperkte kring, voornamelijk onder L.V.B.H.B. leden, gebruikt te worden.

~klokpomp:
waterdichte electrische pomp, die zowel als lenspomp en als dekwaspomp gebruikt kan worden. Zie ook links Pompen, onderdelen en gebruik.
~klokreep:
oude benaming van een belletouwtje of belleëind. Zie ook allemanseind.
~kloksignaal:
geluidssein bestaande uit een zekere combinatie van klokslagen.

Bron: A. De Vos, M. Braam, Het Binnenaanvarings Reglement, Uitg. Nijgh & Van Ditmar N.V., Rotterdam 1931.

~klokslag :
geluidssein dat met de scheepsbel gegeven wordt. Ook belslag genoemd.

Bron: A. De Vos, M. Braam, Het Binnenaanvarings Reglement, Uitg. Nijgh & Van Ditmar N.V., Rotterdam 1931.

~klomp:
1> klein, onooglijk, vaartuig.

2>

OP DE KLOMP GEBOUWD

: zonder uitgebreide bouwtekeningen geconstrueerd.

3> verkorting van bruggeldklomp.
~klompijzer:
puntige ijzer, dat onder de klompen gebonden werd. Gebruikt om uitglijden op de loopplank, bij het kruien, van bijv. mest en klei, te voorkomen.
~klomplaars:
een klomp met een vastgespijkerde laarsschacht/domp. Ook laarzeklomp genoemd.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~klompwacht:
tijdens periodes met vorst aangestelde (nacht)wachten (waalredders) van de walen in de haven.

Inventarisbeschrijving van het Archief van de Oppercommissarissen der Havens, Walen en Kranen en van de Havendienst in het Stadsarchief van Amsterdam.

~klompwachtsgeld:
geld dat men tijdens periodes met vorst aan de aangestelde (nacht)wachten (waalredders) van de walen in de haven betaalde.

Inventarisbeschrijving van het Archief van de Oppercommissarissen der Havens, Walen en Kranen en van de Havendienst in het Stadsarchief van Amsterdam.

~kloot:
ui-vormige versiering op een mast, soms ook op een vlaggestok. Voor klootje: zie aldaar.

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

Gerelateerde termen: hemelboemder, knoop, solletje, enz.
~klootje:
doorboorde kraal, waarvan er een aantal rond rakbanden, het gaffelrak en de paternoster geschoven worden om het hijsen en strijken van het zeil te vergemakkelijken. Somtijds kraaltje, rakkraal, rakkloot(je) en rawantkraal genoemd. [Afbeelding]

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

~klootstreng:
draad of riem met klootjes en halve manen. Zie verder bij rakband en klootje .
~klopbrief:
document waarin de staat, waarin het onderwaterschip verkeerd, vermeld is.

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

- De naam klopbrief slaat op het feit dat de deugdelijkheid van een schip met een zekere redelijkheid te bepalen is door, wanneer het schip op de werf staat, er met een hamer tegen aan te kloppen. Betrouwbaarder wordt het wanneer men steeksproefsgewijs op de afwijkend klinkende plaatsen een nader onderzoek bijv. door boren verricht. Tegenwoordig gebeurt de keuring van schepen in grote mate met electronische apparatuur.
Het klopbriefje werd meestal afgegeven door een expert van de verzekering.
Gerelateerde termen: boorbriefje, certificaat van deugdelijkheid, certificaat van onderzoek, scheepsattest, vlakdikterapport, werfkeuring, werfrapport.
~klopcedule:
register waarin ondermeer de dijkvakken, de landerijen waaraan het onderhoud van de dijkvakken verbonden was, de eigenaren van die landerijen en de herkomst van hun eigendomsrechten, werden genoteerd. Zie ook: klopschouw.

Citaat: Streekarchief Bommelerwaard.

~klophamer:
flink houten hamer waarmee men de klopstaken waaraan men op harde grond de kubben verankerde, de grond in gedreven werden.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 4. Elburg, blz. 224, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~klophout:
zware eikenhouten balk die bij het botkloppen en mogelijk ook andere vormen van ijsvisserij gebruikt werd om de vis op te jagen. Ook botklopper en plaatselijk klopmouw genoemd.
Gerelateerde termen: floddernet, klopmolen.
~klopmolen:
klein houten windmolentje dat men bij het botkloppen op het ijs plaatst. De wieken drijven een mechanisme aan dat met houten balken op het ijs stampt. De molen vervangt het gebruik van het klophout.
~klopmouw:
stuk hout dat men op het ijs klappen. Plaatselijke term voor een klophout; zie verder aldaar.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Marken, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~kloppen:
1> tijdens een werfbeurt de plaatdikte en de hechtheid van een stalen schip controleren, door met een zware hamer tegen het schip te slaan.

2> staalplaat door met een hamer te slaan vorm geven. Zie rondkloppen.

3> loden gewichtjes met behulp van een hamer rond de onderreep, de loodreep, van een visnet te slaan. De term wordt te Heerwaarden gebruikt. Elders ook opkloppen, looien en aflooien genoemd. [Lijst: Diverse termen inzake het vistuig.]

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~klopschouw:
1> speciale schouw (=inspectie) van de (Maas)dijk, meestal eenmaal in de tien of vijftien jaar gehouden, tot het opmaken of herzien van de klopcedulle.

Bij de Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. omschreven als: voorheen langs de Maas ten O. van 's-Hertogenbosch: schouw waarbij men op elk der verschillende dijkvakken klopte en daarbij dengene opriep die voor het onderhoud van dat vak moest zorgen.
Ook voorkomend in het Streekarchief Bommelerwaard.

2> onbekend type vaartuig. Er werden door Vuyk te Capelle in 1881 voor Volker en Bos te Sliedrecht vier van deze vaartuigen met de afmetingen 24,15 x 5,7 x 2,54 meter gebouwd.
~klopstaak:
stevige essenhouten staak waarmee kubben op harde grond verankerd werden. Gerelateerde termen klophamer, heistaak, en links: Diverse termen inzake het vistuig..

De klopstaak was korter dan de kubbestaak die gewoonlijk gebruikt werd. De klopstaak moest met een houten hamer de bodem in gedreven worden.
Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 4. Elburg, blz. 224, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~klos:
1> zwaar stuk hout als steun en verbinding in de romp. Zie ook klamp.

2> stuk hout waarmee een zitter verlengd wordt en dat met de zitter één geheel vormt. Ook oplanger genoemd.

3> verbinding tussen de wangen van een (houten?) blok. Ook brug genoemd.

Bron: J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023

4> onder riviervissers: het drijflichaam van de dobber.

5> cilindervormige drijver met ingesnoerde zijden die zich rond de stijlen op de slep van de galg bevindt. [Links: Diverse termen inzake de visserij.]

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.
Of we hier echt met een drijver van de slep van doen hebben of dat dit een drijvende geleider voor de bovenreep is, is me niet bekend.

6> massief sluitstuk vooraan de romp. Verkorting van neusklos.

7> ton of ui-vormige klos hout met in de omtrek 3, 4, of 6 groeven, die bij het slaan van touw op een lijnbaan gebruikt wordt om een regelmatig resultaat te verkrijgen. Ook hoofd, tol of tolhout genoemd.
~klossenpees:
onderpees van een kornet wanneer dit voorzien is van houten rollen.
~klotsbak:
bijnaam voor het Amsterdam-Rijnkanaal, dit omdat de golfslag veroorzaakt door de scheepvaart hier nooit tot rust lijkt te komen.

Bron: overlevering via kustvaartforum.com. Waarschijnlijk slechts in beperkte kring bekend.

~klotsboot:
roeiboot uit de streken rond Ter Aar. Zie Ter-Aarse klotsboot.
~klouwen:
verouderde term voor breeuwen/kalfaten. Ook geschreven als klauwen of als clouwen.

Mogelijk is dit niet geheel correct maar is de term zo geworden omdat dit het werk was dat veel door klouwers gedaan werd.
Klauwen wil eigenlijk zeggen je klauwen gebruiken, dus handwerk verrichten.

~klouwer:
1> (Amsterdamse) term voor losse arbeiders op een scheeps(timmer)werf. Ook vrije gast genoemd en als klauwer of clouwer geschreven.

Klauwers waren scheepstimmerlieden die een proeve van bekwaamheid afgelegd hadden. Ze waren lid van het scheepstimmermansgilde. Timmerlieden zonder bewezen bekwaamheid waren onvrije gasten. Wanneer er onvrije gasten op een werf werkzaam waren, moesten dezen hun plaats opgeven wanneer er zich een vrije gast aandiende.
Bron: 'Volkslees, of onderwijzers handboek: eerste en tweede afdeeling' Door Gosenwijn Christiaan De Greuve, 1807. als ook Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.
Klouwen betekent oorspronkelijk handwerk verrichten.

2> naar men zegt:verouderde term voor breeuwer.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

.

3> naar men zegt ook een oud synoniem voor breeuwhamer.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~klouwerk:
een bundel hennep vezels of ander materiaal: zie (breeuw)werk. ~klouwersbeurs:
verzamelplaats van klouwers en ander werfvolk.

Volgende