Woordenlijst Hem

~hem:
uitstekend stuk land, zoals bij een sterke bocht aan de rivier. Ook bekend als ham.
~Hembrug:
grote spoordraaibrug over het Noordzeekanaal in de lijn Amsterdam - Zaandam. De eerste Hembrug deed dienst van 1878-1907. De tweede van 1907 tot 1983. Van de 'nieuwe' Hembrug werd tussen 1907 en 1938 alleen de noordelijke doorvaartopening gebruikt. Daarna kwamen met het verbreden van het kanaal naar 75 meter bodembreedte (op 13 meter) beide doorvaartopeningen, elk 55 meter, vrij.

Bron: Mr. G.M. Greup, Driekwart Eeuw Noordzeekanaal, [Wikipedia], e.d.

~Hempont:
wagenveer over het Noordzeekanaal tussen Amsterdam (Nieuwe Hemweg) en Zaanstad (Hemkade).

Het is me niet bekend of dit een volksnaam voor deze pont is of dat deze werkelijk zo heet.
In eerste instantie, vanaf 1876, was dit nog een kabelpont, later, voor 1935, werd dit een stoompont. In 1953 kwam de bekend geworden motorpont, de donaupont, in de vaart.

~hemelboender:
pluimvormige versiering aan het uiteinde van de trommelstok. Vooral op vissersschepen in gebruik geweest. Ook sajet genoemd.

Sajet is een bepaalde wollen brei en stopgaren.

~hemellicht:
constructie op de machinekamer, soms ook boven een voor- of achteronder, waarmee deze van licht en lucht voorzien kan worden. Ook bovenlicht, schijnlicht, vallicht en machinekamerlicht genoemd. Vaak een soort stalen opbouwtje (indien vrijstaand; met geknikte bovenzijde), dat met stalen luikjes, waarin lichtranden gemonteerd zijn, afgedekt is danwel een daarop gelijkende constructie. [Afbeeldingen] Soms ook, bijvoorbeeld bij zeegaande schepen, lantaarn genoemd. Zie ook bij koekoek.
~hemeltje:
houten afdekking met glas boven een woonvertrek. Ander woord voor koekoek.
~hemelwerk:
constructie waarmee schepen verticaal naar het andere kanaalpand verplaatst worden. Zie verder bij bij scheepslift.

Hemelwerk is vermoedelijk een verbastering van de Duitse naam voor deze constructie 'hebewerk'

~hemelwortel:
vermoedelijk foutieve samentrekking van mastwortel en hemelboender, met de betekenis van de eerste.
~henfuik:
op een aalfuik gelijkende fuik, meestal zonder hoepels en vleugels. De opening is verbonden met een ruime trechtervormige zak waarvan de vier hoekpunten op de uitstroomopening van een sluisje vastgezet kunnen worden. Ongeveer gelijk aan de sluisfuik en ook wel aalszak genoemd.

Genoemd in: De vischtuigen, volgens de bestaande reglementen in ons vaderland geoorloofd, gerangschikt naar de provinciën. 1899

~hengelen:
1> verouderde term voor heen en weer kruisen.

De term wordt door Nicolaas Witsen genoemd, maar weinig verduidelijkt. W. à Winschooten formuleert het als: "op sijn Scheeps heen en weer, af en aan seilen".

2> met het klompje bruggeld innen.
~hengelvisser:
iemand, die met de hengel vist.

Beroepsmatige hengelvisserij kwam weinig voor, wel waren er natuurlijk wel broodvissers, die, net als vele anderen, ook geregeld een hengeltje uitwierpen.

~hengseltoom:
bij het vissen met ankerkuil/schokkerkuil: een achterwaarts gerichte ketting, dan wel een staaldraad, waarmee het bovenste kuilhout van een ankerkuil met het schip verbonden is. Mogelijk verbastering van hengstetoom.

Genoemd bij Gijs Sepers, Waalschokkers zijn geen schokkers, | Spiegel der Zeilvaart 8/2000.

~Hengst:
1> zeilend vissersschip met knikspantromp, geregeld ook voor het vervoer van vracht gebruikt. Tegenwoordig als jacht in gebruik of als jacht gebouwd. Bij Hengsten, die oorspronkelijk overnaads gebouwd zijn, valt het onderste boord sterk naar buiten. Het daarop geplaatste boord ligt in het voorschip in lijn met het onderste maar gaat spoedig over in een meer verticale stand. Het brede boeisel helt iets naar binnen. De boegen sluiten onder een vrij stompe hoek tegen de, weinig voorover hellende, zware, stevenbalk aan. Opvallend is dat het berghout, vanaf het achterschip tot de voorkant van het zwaard, zo'n beetje op de waterlijn ligt, terwijl het verder op de gebruikelijke plaats, d.w.z. op de hoek van boord en boeisel, zit. Alleen de oudere exemplaren bezaten een visbun. Gebruikelijke maat voor de Hengsten van de visserij lag rond de 11,5 meter.
Hengsten bezaten, net als de hoogaarzen, de mogelijkheid ze te roeien. Er was een paar dollen op het voorschip en een paartje op het achterschip.
G.J. Schutten maakt in zijn boek Verdwenen schepen nog vermelding van een Kleine Hengst van circa negen meter lang en van een Garnalenhengst van ruim 12,5 meter. Beide schepen werden te Paal, Zeeuws-Vlaanderen gebouwd. Verder schijnt er nog een kruising met de Hoogaars te bestaan die men een plechtboot noemt.

De Hengst wordt voor het eerst in het begin van de achttiende eeuw genoemd. Geen van mijn bronnen doet duidelijke uitspraken over vroegere ontwikkelingen van het scheepstype. Wel maken sommige bronnen nog een onderscheid tussen de Heijnst en de Hengst. Het scheepje werd in de Zeeuwse en Zuid-Hollandse wateren veelvuldig als vissersschip, als veerschip en voor kleine vrachten gebruikt. Het vissersschip en de later ontwikkelde Lemmerhengst, als mede de bouw van dit soort schepen worden op 'Zeelandnet' kundig beschreven.

Zie ook bij Schepen en Schippers van Bergen-op-Zoom.
Verwant aan de Hengst zijn ondermeer: de Lemmerhengst, de steekhengst, het Empels kooikerschuitje, het Biesboschschuitje.

2> Door G.J. Schutten in zijn boek 'Verdwenen Schepen' (blz.366-367) genoemde groep van vrachtscheepjes met een knikspantromp en in vorm overeenkomend met het hierboven vissersscheepje. Tot de groep (door hem als bouworde Vlaams-A aangeduid) behoren, behalve de hierboven genoemde vissersschepen ondermeer vrachtscheepjes als de Brabantse pleit, de Vlaamse sneien of Aertsvelders en de Durmeschepen. Tevens vermeldt hij 'veerschuiten' (in de zin van beurtschepen) die hengsten zouden zijn (veerhengsten?). De door ir. E van Konijnenburg getekende veerhengst wijkt echter sterk af van wat G.J. Schutten beschrijft. Het is namelijk een schip met ronde kimmen en vloeiende lijnen. Zie verder bij veerhengst.

3> in de ankerkuilvisserij: verbinding tussen het bovenste kuilhout en het schip. Verkorting van hengstetoom. Zie verder aldaar.

4> te Werkendam gebruikt synoniem voor een kimknie/kurf.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

5> een bankje dat de korvenmaker gebruikt. Ook paard genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~hengstetoom:
bij het vissen met ankerkuil/schokkerkuil: een ketting, dan wel een staaldraad, aan het bovenste kuilhout. De ketting loopt vanaf het uiteinde van het kuilhout dat tegen het schip rust, een eindje naar voor en is daar aan het schip vastgemaakt. Bij het langszij laten komen van de bomen, het blindkomen, houdt de toom de bomen in positie naast het schip. Ook toom, hengst en hengseltoom genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~hengstmotorschip:
vermoedelijk een Hengst met mechanische voortstuwing, maar mogelijk zonder zeilage.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~hengstschip:
vermoedelijk het zelfde als een Hengst.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~Hennebak:
bepaalde 800 tons elevatorbak van de N.V. Internationale Bagger-, Scheepvaart- en Handel Mij. te Amsterdam.

De bakken zijn vernoemd naar de toenmalige directeur Henne Hennis.

~hennebalk:
1> dwarsscheepse, in het achterschip geplaatste, gebogen balk bij ondermeer de Boeier en de Tjotter. De hennebalk, soms ook henneboom genoemd, loopt van boord tot boord en ligt met de bovenzijde soms zelfs boven de potdeksel. Bij jachten is de balk vaak rijkelijk versierd.

Dat de hennebalk gelijk gesteld kan worden met de stuurboog/luiwagen en het woord daarmee zelfs synoniem is, kan ik niet geheel onderschrijven. De term hennebalk is vooral verbonden met de voornoemde scheepstypes en heeft daar in het geheel geen steunende functie voor het het helmhout (Tjotter) of de helmstok (boeier).
Anders ligt het met het begrip henneboom.
De term 'hennebalk' lijkt vrij nieuw te zijn en de herkomst lijkt onduidelijk, maar het heeft er alle schijn van dat er een verband gezocht moet worden met hennebalk in de tweede betekenis. Zie echter ook hennegat.
Hennebalk wordt ondermeer genoemd bij: Leeuwarder courant, 12-06-1967 en 1-10-1977, | ssrp.nl. | boeierconstanter.nl, enz.

2> balk aan de onderzijde van het hennegat bij een schip met een statie. Ook hekbalk genoemd.
~henneboom:
dwarsscheepse balk in het achterschip van zeilende schepen. Vaak de rand van het achterdekje of achterhuisje vormend en soms ook als stuurboog/luiwagen uitgevoerd. Volgens sommigen synoniem van hennebalk. In dialecten ook inneboom genoemd.

Bron: Stichting voor het bevolkings-onderzoek in de drooggelegde Zuiderzeepolders, Amsterdam N. Samson, n.v., 1942. via Google Books.

~hennegat:
1> driehoekig opening aan de achterzijde van de statie, waardoor bij een statietjalk het helmhout steekt. Soms als hennengat geschreven. [Zie ook: Scheepstype hektjalk.]

De oudste vermeldingen van de term hennegat slaan op het voorkomen daarvan op zeegaande schepen. Het lijkt er op als of men pas laat in de geschiedenis de term ook van toepassing laat zijn op de opening in de statie van binnenvaartschepen.
Een verklaring voor deze term zoekt men ondermeer in een zekere gelijkenis met het aanzien van het achterwerk van een kip. (Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.) Men verwijst daarbij naar Nicolaas Witsen en naar G.P.J. Mossel. Bij beiden heb ik een verwijzing in die trant niet terug kunnen vinden. Persoonlijk zie ik, vooral bij zeeschepen, die gelijkenis ook niet helemaal.
Met gat wordt over het algemeen het achterste deel van het schip bedoeld. Dit was vroeger op de zeegaande schepen veelal de plaats waar men de hoenderhokken opgesteld had.
Witsen schrijft hierover: "Boven de hutten tegen 't hackebordt aen, werd veeltijts een zitbank gemaekt, en daer onder een hoender of duivenkot." Ook op binnenvaartschepen plaatste men het kippenhok, indien men er eentje had, nabij het helmhout. Het is in dat licht bezien in het geheel niet verwonderlijk dat men het achterste deel van de statie hennegat is gaan noemen.
Nog weer een andere opvatting is, dat het een verbastering zou zijn van helm(hout)gat.
Onze zuiderburen lijken de term hennegat niet te kennen.
De schrijfwijze hennengat is ondermeer te vinden in: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

2> de opening waardoor de roerkoning steekt. Veelal is dit uitgevoerd als een soort koker of buis en spreekt men van hennegatskoker.

Reeds bij Witsen (1690) wordt het hennegat omschreven als: Het gat waardoor de roerpen in het schip gaat. Met roerpen kan zowel de roerschacht als het helmhout bedoelt zijn.

3> door sommigen gebruikt als synoniem voor kruiserhek.

Het gaat hierbij voornamelijk om de spitsenvaart, waar men soms spreekt van 'een spits met hennegat' om aan te geven dat het schip een doorgestoken roer, meestal dus een kruiserhek, in plaats van een aangehangen roer heeft. In sommige familiekringen heeft men het dan eufemistisch over een schip met een kippekontje (henne-gat), maar in het Franse taalgebied heeft men het over een cul de poule
Bronnen: o.a. overlevering via kustvaartforum.com

~hennegatplaat:
huidgang bij de hennegatskoker, die de overgang vormt tussen achterscheg en het overhangende achterschip.

O.a. gevonden in Het viertalig technisch woordenboek, A. ten Bosch, 1907-1911 Engelsch-Nederlandsch.
De Engelse vertaling van het woord is 'oxterplate'. Deze term wordt ondermeer verklaard in 'Lake ship yard methods of steel ship construction' door Robert Curr 1907. blz. 103 Beschikbaar via archive.org

Gerelateerde termen: schroefraam, wulf, enz.
~hennegatskoker:
in het achterschip geplaatste verticale koker waardoor de roerkoning loopt. Soms verkort tot hennekoker en mogelijk ook roerkoker genoemd.

Bron en tekening: A. Spruijt Samenstelling en Onderhoud van Binnenvaartschepen, div. drukken. Uitg. Born, Assen.

~hennekoker:
koker in het achterschip waardoor de as van het roer, de roerkoning loopt. Zie ook hennegatskoker.

Bron: Weekblad Schuttevaer 18-10-1941.

~henst:
houten zeilscheepje dat overeenkomsten met de Hengst en/of de heijnst vertoont.
~henstije:
houten zeilscheepje dat overeenkomsten met de heijnst vertoont.
~Herculestouw:
vier- tot zesstrengs staaldraad, waarvan de kardelen met natuurvezel omwikkeld zijn. Sporadisch in gebruik geweest.

Naar het schijnt is de vierstrengs uitvoering in Nederland niet in zwang geweest. De soort natuurvezel voor de kernen en omwikkeling was variabel. Voor beide werd ondermeer hennep gebruikt, maar omwikkelingen met manilla gecombineerd met kernen van sisal werd ook veelvuldig gebruikt. Het is voornamelijk ontwikkeld omdat het met blote handen beter te hanteren viel dan gewoon staaldraad en ook vertoonde het meer grip op verhaalkoppen. In de zee- en Zuiderzeevisserij is het wel redelijk populair geweest te zijn.
Naar men zegt was J.C. den Haan uit Culemborg de eerste die rond 1900 met de productie van dit materiaal begon.

Zie ook: cobratros.
~herder:
persoon die bij de staatsvisserij de paarden bestuurt. Ook paardeboer genoemd.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~herdernet:
bepaald soort zegen zonder zak met weinig lood aan de onderreep, bedoeld om harders/herders (bepaalde vissoort) mee te vangen. Ook hardernet of sleep genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~herderskeet:
eenvoudig bouwsel waarin de herders wachten tot de zalmzegen ingehaald moet worden en hun paarden de spil moeten ronddraaien. [Links: Diverse termen inzake de visserij.]

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~herdervisserij:
de vangst van harder/herder en alles wat daarbij hoort. Ook hardervisserij genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~herding-effect:
oscillaties in de aartouwen van een sleepnet, die de vis opjagen. Ook de zogenaamde bordenkor benut dit effect.

In water fungeert de sleepdraad als strak gespannen snaar, die door het langsstromende water in trilling gebracht zal worden. Dit geluid, meestal sub-sonoor, zal de vis opjagen.
De term 'herding' is afkomstig uit het Engels en betekent dat een groep zich als een kudde gaat gedragen en dus bij elkaar blijft en dezelfde weg volgt. Bron: dictionary.cambridge.org. en vistikhetmaar.nl

~hereboom:
bij Maurice Kaak vermelde term waarmee de beweeglijke boom waaraan de klep van bepaalde veerponten hangt, bedoeld wordt. Een Nederlands equivalent is me niet bekend.

De boom heeft en zelfde taak als de balanspriem van een ophaalbrug.

~Herenkamer:
zeker vertrek aan boord van Staten- en transportjachten. Het vertrek lag grotendeels benedendeks, achter de mast en voor de schipperskamer. Ook grote kamer genoemd.
~Herfstjol:
kleine Staverse Jol. Voorkomende maat 4,8 x 2,17m. Ook ansjovisjol genoemd.

Bron o.a.: J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023

~herfstharing:
haring die aan het eind van de herfst, dus in december, gevangen werd.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 5. Lemmer, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~herfstvaren:
het varen met producten die in de herfst geoogst worden (bieten, aardappelen, enz.).

Weinig gebruikte term. Bron: 'Jachten en Jagen' door Gabel & Jansma.

~herft:
1> bergplaats onder de luikenkap bij vrachtschepen. Ook bekend als erf of erft en in Vlaanderen als tabernakel.
Gerelateerde termen: voorherft, achterherft, tussenherft, middenherft, gasherft, kolenherft, kookherft, mastherft, diepherft, teerherft, herftbodem, herftluik, herftdek, herftvloer, enz.

2> Kistje waarin materiaal of gereedschap geborgen werd
~herftbodem:
de onderkant, de vloer, de herftvloer, van een herft.
~herftbolder:
bolder die op het herftdek geplaatst is. Dit kan zowel midscheeps als aan de randen zijn.

De bolder was gedienstig wanneer men in diepe sluizen, langszij hoge schepen of aan hoge kades lag.
Bron: overlevering via kustvaartforum.com.

~herftdek:
bovenkant van een stalen herft. [Afbeelding]
~herftdekbolder:
bolder die op het herftdek geplaatst is. Dit kan zowel midscheeps als aan de randen zijn.

De bolder was gedienstig wanneer men in diepe sluizen, langszij hoge schepen of aan hoge kades lag.
Bron: overlevering via kustvaartforum.com.

~herftgoot:
luikegoot van een herft.
~herftluik:
luik waarmee het herft afgedekt wordt. Vroeger bijna altijd een luik, gelijk aan die van de luikenkap. Na de tweede wereldoorlog, toen op veel schepen de herften een stalen bovenkant kregen, een vlak stalen luik.
~herftschild:
een dwarsscheepse wand van een herft.

Bron: Weekblad Schuttevaer, 03-01-1931. Via delpher.nl

~herftschot:
een (achter)wand van een herft.
~herftvloer:
de onderkant, de bodem van een herft. Ook herftbodem genoemd.
~herftvlonder:
latwerk dat moet voorkomen dat de herftvloer te veel beschadigd en dat er tevens voor zorgt dat opgeslagen spullen niet in eventueel binnengedrongen water komen te staan.
~Herikskuut:
houten vissersschuitje van de zuidwal van de Zuiderzee. Mogelijke voorloper van de Pluut. Ze werden voornamelijk te Nijkerk gebouwd. Zie verder bij Harderwijkse_Haringschuit.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 4. Harderwijk, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~herftwand:
elk der zijkanten van een herft. Ook herftschild of herftschot genoemd.
~hermeten:
een vaartuig, ter bepaling van het laadvermogen of de waterverplaatsing opnieuw laten meten. In plaats van hermeten spreekt men ook over overmeten.
~hermeting:
opnieuw de afmetingen en laadvermogen van een vaartuig bepalen. Voor vrachtschepen is hermeting noodzakelijk of verplicht, na elke ingrijpende wijziging die van invloed is op het ledige gewicht van het vaartuig, de ligging van het vaartuig, de hoofdafmetingen van het vaartuig en/of het vrijboord.
~Herna:
lang, laag, tot de Aken behorend, rivierschip met platte meestal brede heves en een soort van klaphekkenroer, dat soms een hernaroer genoemd wordt.
Gewoonlijk waren ze ca. 35 x 5 x 1,7 meter. De kleine Herna mat circa 28 bij 3,5 meter en was rond de 100 ton. Ze hadden een niet al te grote mast, waaraan bij gunstige wind een razeil gevoerd werd. Meestentijds werden ze echter gejaagd. De schepen bezaten geen zwaarden. Vreemd is het misschien dat het ruim gedekt werd met een Friese, dus geknikte, luikenkap. Ongeveer in het midden van de luikenkap bevond zich een roef. De schepen waren zeer licht gebouwd en kwamen daarom nooit op de benedenrivieren.
De Herna werd in de tweede helft van de 19de eeuw ook in ijzer, maar met een houten vlak gebouwd. De stalen Herna met de spitsenmaat noemt men wel een Hevespits. [Afbeeldingen]

De grote of Rijnherna mat ongeveer 45 bij 6 meter. Het was een schip met een anderhalf-masttuig. De achterste heve lijkt verder omhooggetrokken te zijn, dan bij de kleinere Herna's het gebruikelijk was.

Er wordt verhaald dat men bij het samenstellen van de zijdes van de Herna zuinig met het hout omsprong. Het werd niet tot planken gezaagd, maar de delen werden - met zo min mogelijk verlies - aan elkaar aangepast. Het wordt beschreven als 'een legbord van verschillende stukken hout'.
Als afsluiting van de heve aan voor en achterkant van het vaartuig wordt een balkje gebruikt. Bij een aantal schepen steekt dit balkje buiten de boorden uit. Hetgeen een zeer karakteristiek beeld geeft.
Op de hoge achterheve werd meestal flink wat staal beslag gebruikt. Geschilderd in een contrasterende kleur maakte dit een fraaie indruk.
De term Rijnherna wordt ondermeer door G.J. Schutten blz.397. gebruikt.
Deze schepen werden door sommigen een Walenpont genoemd. Dit leidde, mede door het gebruik van de meer algemene term majol, tot verwarring met de Walenmajol.

Gerelateerde termen: Peelse Slof, het Maaspontje, de Bèchète, de Spitsbek, de Walenpont. ~hernaroer:
lang, tot over de vijf meter, rechthoekig doorgestoken roer, dat een voor de roerkoning uitstekend deel heeft, dat als een soort scheg onder het schip past. Het achtereind van het roer wordt via een aparte boom, die tot boven het echte helmhout loopt bijgehouden.

Volgens twee verschillende bronnen was het roerblad, in sommige gevallen, in tweeën gedeeld. De twee delen waren bij normaal gebruik door middel van grendels onwrikbaar met elkaar verbonden. Wanneer men de grendels loste, kon men met het bovenste helmhout het achterste deel ten opzichte van het voorste deel een andere hoek geven. Dit was vermoedelijk in verband met de schutlengte van de sluizen, waar een dergelijk lang roer danig in de weg kon zitten.
Bron: Oskar Teubert, Die Binnenschiffahrt en A. Dehem, Matériel de la Navigation via kustvaartforum.com. Laatst bewerkt di 1 september 2020.

Gerelateerde term: klaphekkenroer.
~hernaschip:
vermoedelijk het zelfde als een Herna.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~heroïneboot:
op een woonark gelijkende drijvende inrichting die een rol speelt bij de verslaafdenzorg.

Bron: De Volkskrant, 04-10-1984.

~herstelbetalingsschip:
schip dat als vergoeding voor geleden oorlogsschade aan een gedupeerd land geschonken moest worden. Ook bekend als schuldschip.

Dit kunnen zowel zee-, kust- als binnenvaartschepen schepen zijn. Ook kunnen het bestaande, dan wel nieuw gebouwde schepen zijn. Over het algemeen heeft het betrekking op schepen, die na beide wereldoorlogen door Duitsland verstrekt dienden te worden. Tot deze schepen behoorden onder andere de Duitse P, de Tamsa spits, de Straßburgspits en de Bolsjewiek.
Bron o.a.: Harry de Groot, | overlevering via kustvaartforum.com, | Het Rotterdamsch parool 18-02-1950 via Delpher.nl

~Herstel Rijn en binnenvloot:
naam van een regeringsbesluit, de daaruit voortvloeiende regeling, de commissie, het fonds en de zegels, waarmee door oorlogshandelingen getroffen schippers geholpen werden. Zie verder de Aanvullende tekst
~herteren:
opnieuw van een laag teer voorzien.

Bron: P. Kat Pzn, Klank en Symbool, Jagerstaal, Scheepstermen, enz. 1914

~Hertvelder:
mogelijk 17de-18de eeuwse variant van de Otter. Ook als Eertvelder bekend.
~Heude:
veertiende tot zeventiende eeuws vrachtschip voornamelijk van beneden de grote rivieren.

KLEINE HEUDE

: scheepstype waarover onvoldoende betrouwbare gegevens bekend zijn. Laat middeleeuws scheepstype voornamelijk in Zeeland gebouwd. Grootte meestal tussen 25 en 30 ton. Door de meesten gezien als een voorloper van de Tjalk. Eerst zonder, later ook met zwaarden gebouwd. Ook bekend als Heu, Hoyde, Hoy en Hueschip.

De betrouwbaarheid van de door J. Porcellis gemaakte afbeeldingen van schepen laat soms te wensen over. Er zijn voor, zover bekend, echter geen afbeeldingen of duidelijke beschrijvingen van de kleine Heude te vinden. J. Ploeg, in Bezanen en Gaffelaars. Uitg. Lanasta. Emmen 2008 stelt dat 'Hoy' de Engelse naam voor Heude is.

ZEEUWSE HEUDE

: G.C.E. Crone ziet overeenkomsten tussen de Heude van Porcellis en die van Vroom en spreekt daarom van een Zeeuwse heude. Naar mijn mening zijn er veel meer overeenkomsten met het door Peeters getekende vaartuig, maar misschien is het scheepstype aldaar verkeerd benoemd. Beide scheepjes zijn wel opgeboeid, maar 100 ton laadvermogen halen deze exemplaren mijns inziens niet.

GEBOEIDE HEUDE

: grote Heude, tot ca. 100 ton, bestemd voor de Zeeuwse stromen. Gezien de naam schijnbaar voorzien van een boeisel. Mogelijk hetzelfde als een Dordtse Heude, wat in sommige geschriften een Bark genoemd wordt.

De Heude kwam in zwang aan het eind van 14de eeuw en werd veelvuldig gebruikt voor het lichten van Engelse zeeschepen. Vooral Dordrecht schijnt een haven geweest te zijn waar ze veelvuldig voorkwamen. Naar het schijnt heeft het type ruim drie eeuwen bestaan, maar de grootste populariteit lag toch in het begin van de 16de eeuw.
In 'Retoricaal memoriaal' onder redactie van F. C. van Boheemen, Th. C. J. van der Heijden en uitgegeven in 1999 wordt gesteld dat het Hueschip een woonschip zou zijn. Het is me niet bekend of de schrijvers hun conclusie op meer dan alleen het feit dat de schipper aan boord woont baseren of niet. Ik heb tot op heden geen reden om aan te nemen dat het Hueschip iets anders zou zijn dan een bedrijfsvaartuig welk hoofdzakelijk voor vrachtvervoer gebezigd werd.
Een in het Zeeuws Maritiem MuZEEum aanwezig half-model van een Heude toont echter een driemaster zonder zwaarden; een zeescheepje.

BRUSSELSE HEUDE

: grote hoog opgeboeide heude, zo te zien zonder zwaarden!, maar wel voorzien van bewapening.
~heudenaar:
schipper op een Heude. Ook bekend als heudener, hodenaar of hoedenaar.
~heuder:
volgens de Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. een binnenschipper in het algemeen. Het zelfde geldt voor heuwer en heuver. Zie ook heudenaar.
~Heugemse pont:
eenvoudig houten schuitje. Het is een op de Boerenschouw gelijkend scheepje van circa 7 meter. Het werd volgens G.J. Schutten (blz 308) door tuinders rond Maastricht gebruikt. Ook bekend als Heugems pontje. Verwant is het Heugems vispontje.

Bron: G.J. Schutten, Verdwenen schepen. De houten kleine beroepsvaartuigen, vrachtvaarders en vissersschepen van de Lage Landen. Walburg Pers, 2004.

~Heugems vispontje:
eenvoudig houten visschuitje. Het is ongeveer gelijk aan de Heugemse pont maar dan uitgerust met een visbun. Het werd volgens G.J. Schutten rond Maastricht gebruikt.

Bron: G.J. Schutten, Verdwenen schepen. De houten kleine beroepsvaartuigen, vrachtvaarders en vissersschepen van de Lage Landen. Walburg Pers, 2004.

~heul:
1> verouderde term voor een ruim riool, een duiker of een overdekt kanaaltje.

2> stenen boogbrug met maar één boog.

De term is vermoedelijk voornamelijk in Zuid-Nederland in gebruik geweest.

Gerelateerde termen: pijp, sluis. Zie ook links: Diverse termen inzake bruggen.

3> overwelving van een sluis.
Gerelateerde term: kokersluis.
~heulbrug:
stenen boogbrug met één of meerdere bogen.

De term is vermoedelijk voornamelijk in Zuid-Nederland in gebruik geweest.
Bron: Kees Touw in Le Pont des Amoureux. Jaartal onbekend.

Gerelateerde termen: pijp, sluis. Zie ook links: Diverse termen inzake bruggen.

~heuning:
het houten dek van een zegenschuit.

De term wordt genoemd in "Terminologie van riviervissers in Nederland" door Dr. Th. H. van Doorn en werd in de regio Ammerstol, Woudrichem gebruikt.

~heus:
gedeelte in een open vaartuig waar het water zich verzamelt. (NW) Overijssels voor hoos.
~heusspeur:
gedeelte in een open vaartuig waar het water zich verzamelt. (NW) Overijssels voor hoosgoot.
~heve:
bepaalde constructie van de steven, c.q. voorschip.
bij aken/heveaken: strook bij de steven van het schip, die gevormd wordt door één of meerdere vlakgangen zo'n negentig graden, d.w.z. tot het berghout of bovenboord, op te buigen.

Het opbuigen van de vlakgangen in kop en kont komt ook bij andere scheepstypes veelvuldig voor, maar is over het algemeen beperkt tot een geringe kromming. (Zie stapeling.) Bij kromstevens is deze opbuiging sterker en bij ledig schip goed zichtbaar. Ook dit is in feite een heve, maar men zal het gebruik van deze term in deze gevallen toch zo veel mogelijk vermijden. Bij Nederlandse schepen worden dit de geren genoemd. Bij Vlaamse schepen spreekt men van de bekken.
- Bron: H. Haalmeijer, D. Vuik, Aken, Tjalken en Kraken, Uitg. De Alk, ALkmaar 2006.

b> bij een aantal oude houten scheepstypes, waaronder het Beitelschip: driehoekig of vierkant, soms vlak, soms rondstaand, tot het bovenboord toe doorlopend, sluitstuk van de romp, dat gevormd wordt door verticale of horizontale planken, die tussen sponningen aan de zijdes en het vlak aangebracht zijn.
Gerelateerde term: baarlat.
~Heveaak:
stalen (zeil)vrachtschip. Zie verder bij bij Hevelaak.
~hevel:
1> soort inlaat- of irrigatiesluis. Meestal een kleine pijp met afsluiter of schuif/rinket waarmee men water de polders inlaat om uitdroging van de grond te voorkomen.

2> oplopend en tot het berghout of hoger reikend deel van het vlak, bij voor- en vaak ook achterschip bij schepen behorend tot de groep der aken(lastaken). Gewoonlijk heve genoemd

Vermoedelijk is deze variant onder invloed van de term hevelaak ontstaan.
Bron: C.J.W. van Waning, Van Vrachtboeier tot Jachtboeier in Spiegel der Zeilvaart 1978 nummer 1.

~hevelaak:
1> vroeger: algemeen gebruikte aanduiding voor een aak(vrachtschip).

Het heeft er alle schijn van dat de term hevelaak in gebruik kwam toen men ijzeren en stalen schepen ging bouwen. Oudste vermeldingen in kranten stammen uit ca, 1888. Rond 1920 verdwijnt de term echter weer.
De term 'Hevelaak' was de meest gebruikte. Heveaak lijkt me echter taaltechnisch de meest juiste. Heefaak scheen in de spreektaal nogal eens gebezigd te worden.

2> volgens sommigen een bepaald scheepstype met de algemene kenmerken van een aak. Voor- en achterschip hebben ongeveer het model van een Hagenaar, het boeisel aan kop en kont versmalt echter sterker, waardoor op het voorschip de kluisgaten in het berghout of in de heve geplaatst zijn. Ze zijn over het algemeen forser van afmetingen. Ze werden o.a. bij scheepswerf Gebr. Stofberg, te Mijdrecht gebouwd. Verdere kenmerken ontbreken nog. [Afbeelding]

3> sinds eind 19de eeuw: door sommigen voornamelijk gebruikt voor Hasselteraken en voor Hagenaars. Vooral wanneer dezen niet de juiste vormen en verhoudingen bezaten.
Gerelateerde term: motorhevelaakschip.
~hevelaakzeilschip:
vermoedelijk een hevelaak zonder mechanische voortstuwing maar met volledige zeilage.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~hevelaarschip:
vermoedelijk bedoelt men een hevelaak.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~hevelklinkmachine:
klinkmachine die met een grote hefboom werkt. Qua constructie de slingerpons of balschaar gelijkend.
~hevelschip:
vermoedelijk bedoelt men een hevelaak.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~heveltasse:
18de eeuws vrachtschip verder helaas niet bekend. Misschien zoiets als een aaktjalk.

Bron: "Veendam en de Veendammers; losse aanteekeningen over de jaren 1700-1800". Van der Kamp, 1928. Via Delpher. De samensteller/schrijver van dit werk lijkt meer aan de combinatie van ever en taske te denken.

~hevenaak:
vermoedelijk bedoelt men een hevelaak.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~hevenaakschip:
vermoedelijk bedoelt men een hevelaak.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~hevenslepen:
het, met open boten, verslepen van in stroken gesneden kraggen om hiermede land aan te bouwen.

Dit gebruik kwam ondermeer in noordwest Overijssel voor en het is goed mogelijk dat deze term alleen in die streek gebruikt werd. Het verslepen geschiedde dus met punters en nadat de kraggen vastgezet waren, werden ze met bagger zover opgehoogd dat ze gebruik konden worden.

~Hevespits:
houten vrachtschip met nogal rechthoekige bouw. Zie verder bij Herna.
~hevesteven:
een voorschip dat door een plat vlak, een heve, afgesloten wordt.
~Heynst:
houten zeilscheepje dat overeenkomsten met de Hengst vertoont. Zie verder bij Heijnst.
~hiel:
1> in het algemeen: het onderste of achterste deel van iets. Vaak ook voet genoemd.
a> de onderkant van een mast; de masthiel. Vaak, maar eigenlijk minder juist ook hieling of mastvoet genoemd.

Door een groot aantal personen wordt de term hiel gebruikt voor wat over het algemeen de hieling genoemd wordt. Waarschijnlijk hebben de woorden oorspronkelijk ook dezelfde betekenis, maar daar het in veel gevallen noodzakelijk kan zijn onderscheid te maken tussen het alleronderste stuk van de mast en het vierkante gedeelte dat in de mastkoker valt, is het raadzaam voor de eerste de term 'hiel' en voor de tweede de term 'hieling' te gebruiken.

b> achtereind van de kielbalk of achterscheg. Meestal hak genoemd.
c> de uitgeholde achterkant van een boet- of tongnaald. Plaatselijk ook hak of gleuf genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

d> het gedeelte van de sleepkop van een sleephopperzuiger dat over de bodem sleept.

2> Vlaams voor de klos die de loefbijter vormt. Soms ook kluit genoemd.

Bron: Maurice Kaak, Vlaamse en Brabantse Binnenschepen uit de 18de en 19de eeuw, Gent 2010.

~hielen:
1> door gewichtstrim het schip achterover doen liggen. Wanneer men dit doet om reparaties aan het voorschip te kunnen verrichten noemt men het kroppen; het tegengestelde noemt men dompen.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

2> van schepen: met het achterschip te veel in het water wegzakkend.

Te vinden in: F.N. van Loon Beschouwing van den Nederlandschen scheepsbouw met betrekking tot deszelfs zeilaadje. Haarlem 1838.

3> een hielingsteek maken. Twee touwen met een hielingsteek aan elkaar vastmaken.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~hieling:
1> bepaalde touwverbinding: Zie ook hielingsteek.

2> het onderste, meestal vierkante, deel van de mast. [Afbeelding nr.4] Ook masthieling en mogelijk ook domp genoemd.
Zie ook masthiel en de toelichting bij: hiel.
~hielingsteek:
term voor diverse soorten steken, waarmee twee verschillende einden touw op elkaar gestoken worden. Ook verkort tot hieling.
~hielplank:
oude (Vlaamse) term voor een houten kokerwang.

Bron: Maurice Kaak.

~hieltaatspot:
lagerbus onder aan de roerkoning. Zie ook roertaats.
~hieven:
een touw, draad of ketting inhalen. Oude schrijfwijze van hieuwen.
~hieuwen:
1> een touw, staaldraad of ketting inhalen, aantrekken. Ook bekend als inhieuwen en hieven.

Verbastering van het Engelse: to heave. Tegenwoordig wordt de term bijna uitsluitend gebruikt voor het, bij stukje en beetje, zoals wanneer men met de hand een takel aantrekt, inhalen van touw enz. Gebruikt men een lier dan sprak men vroeger van lieren, inlieren tegenwoordig van draaien, opdraaien, hijsen, enz..
Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.. Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

2> het ophijsen van lasten of zeilen. Ook ophieuwen genoemd.
~hieuwlijn:
dunne sterke lijn, die als voorloop op een tros of kabel gestoken wordt. Vaak ook als werplijn gebruikt.
~hijs:
1a> de lengte van het voorlijk van een zeil. In het bijzonder van het gaffelzeil.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

b> het voorlijk van een gaffelzeil.
c> de afstand, dat het zeil gehesen kan worden.

HOOG IN DE HIJS HANGEN

: hoog opgehesen zijn.

2> de lijn die door de broeking van een vlag of wimpel loopt en waaraan de vlag gehesen wordt.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

3> het punt waaraan het zeil gehesen wordt. Gebruikelijke verkorting van hijshoek.

4> de val aan de hijs.

Bijvoorbeeld in: de hijs doorzetten.

5> dat gene wat in één keer gehesen wordt. Ook last genoemd. ~hijsarm:
onbeweeglijke, korte laadboom, zoals men bijvoorbeeld aan een davit aan kan treffen.
~hijsbak:
vermoedelijk een op een ponton gemonteerde tweebenige hijsinrichting. Meestal kortweg bok genoemd.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~hijsbakponton:
vermoedelijk een op een ponton gemonteerde tweebenige hijsinrichting. Meestal kortweg bok genoemd.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~hijsblok:
1> blok van een hijstalie, meestal het lastblok. Zie ook haakblok.

2> blok waarmee men aan boord van een ankerkuilvisser de kuil hijst.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland. Het is echter niet duidelijk of men bedoelt dat de mikloper door dit hijsblok loopt en dat dus de kuilhouten gehesen worden en het net daar achteraan komt of dat men de het net zelf hijst door er een strop of iets dergelijk omheen aan te brengen en het zo op te hijsen. Als het net in de mast hangt, ziet men het namelijk, zoals in de afbeelding, vaak dubbelgenomen hangen.

~hijsbok:
drijvende tweebenige hijsinrichting. Meestal kortweg bok genoemd.

ZELFVARENDE HIJSBOK

: hijsbok met een eigen voortstuwing waarmee het in staat is onder redelijke omstandigheden grote afstanden af te leggen. Ook motorhijsbok genoemd.

Vrij veel drijvende werktuigen hebben tegenwoordig één of twee roerpropellers waarmee gemanoeuvreerd kan worden. Die voortstuwing is echter niet (erg) geschikt voor verplaatsing over grote afstanden.

Gerelateerde termen: bok, hefponton, hijsbak, hijsbakschip, hijsbokponton, hijsbokschip, hijskraanponton, hijsponton, enz, ~hijsbokponton:
vermoedelijk een op een ponton gemonteerde tweebenige hijsinrichting. Meestal kortweg bok genoemd.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~hijsbokschip:
op een vaartuig gemonteerde tweebenige hijsinrichting. Meestal kortweg bok genoemd.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~hijsdraad:
a> staaldraad waarmee men een last hijst.

Hijsdraad heeft eigenlijk alleen betrekking op staaldraad. Indien de last met een touw gehesen wordt, moet men spreken van hijstouw. In de praktijk komt dit onder schippers echter weinig voor, want sinds het begin van de twintigste eeuw wordt er voor het hijsen van ladingen bijna uitsluitend nog staaldraad gebruikt, waardoor zij, in het enkele geval dat men met touw hijst, toch vaak van draad spreken.

Verwante termen: hijstalie, runner, loper.
b> draad die vanaf de gij van een raamkuil via een blok hoog in de mast naar de kuillier loopt.
~hijsen:
het heftig op en neer gaan van het schip in zware golfslag. Verwante termen: stampen, rollen, dompen.
~hijshaak:
haakvormig metaal geschikt om lasten aan op te hangen. De sterkte van de haak wordt bepaald door de dikte aan de onderzijde. Hijshaken die bij hijsmasten gebruikt worden, zijn geregeld veiligheidshaken (zie verder aldaar).
Gerelateerde termen: haketouw, taliehaak.
~hijshoek:
het punt waaraan het zeil gehesen wordt. Ook hijs genoemd. In deze betekenis vooral bij sprietzeilen gebruikt. Zie ook tophoek en klauwhoek.
~hijskraanponton:
vermoedelijk een drijfkraan. Een hijskraan op een ponton.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~hijslier:
draadlier waarmee men lasten hijst. [Afbeeldingen]

Over het algemeen gebruikt men de term HIJSLIER alleen voor de kleinere lieren zoals aan davits, autokranen, e.d.
Voor de belangrijke lieren gebruikt men over het algemeen de aparte benaming zoals: laadlier/loslier, mastlier, zandlier, tuiglier, koproerlier en zwaardlier.

~hijsmotor:
motor, die gebruikt wordt om een hijslier aan te drijven. Ook wel losmotor genoemd.

O.a. genoemd in: Schip en werf, Volume 19 1952.

~hijsoog:
voorziening waaraan zware voorwerpen gehesen kunnen worden. Vooral gebruikt voor hijsogen die zich aan de bovenzijde van aggregaten, hulpmotoren e.d. bevinden. Ook wanneer het geen rond oog, maar een beugel o.i.d. is, wordt het vaak een hijsoog genoemd.
~hijsponton:
vermoedelijk ongeveer gelijk aan een drijfkraan met knijperbak. Naar het schijnt ondermeer ingezet bij de waterbouw.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~hijsstrop:
verzamelnaam voor diverse soorten stroppen, waarmee goederen gehesen kunnen worden.
Gerelateerde termen: leng, sleng, snotter, pakstrop, kettingleng en diverse termen inzake het takelen.
~hijstalie:
takel aan spriet, laadboom of giek, waarmee het schip geladen of gelost kan worden. Ook laadtalie of laad- en lostalie genoemd. Een speciale vorm is het wipgerei. [Zie ook diverse termen inzake het takelen]
~hijstouw:
touw waarmee voorwerpen gehesen worden.
Gerelateerde term: hijsdraad.
~hijstuig:
combinatie van laadmast, met één of twee laadbomen, verstaging en de benodigde draadlieren. Ook bekend als laad- en lostuig, losgerei en soms ook zelflosser genoemd. [Afbeelding]

Het waren voornamelijk schepen die stukgoed vervoerden, die voorzien waren van een hijstuig. Dit hijstuig stond bij kleine schepen meestal tegen het voorschild, bij grote schepen in het midden van de luikenkap, deze was dan voorzien van twee laadbomen. Ze droegen de bijnaam moordenaar met twee getuigen. Zeer grote schepen hadden meestal twee of drie van dit soort inrichtingen. Afwijkend waren installaties op de schepen die gebruikt werden voor het bevoorraden van zeeschepen. Deze hijsinstallaties hadden namelijk een extreem lange laadboom en bovendien stond de gehele installatie soms aan de achterkant van het ruim. Dit omdat dat dit bij het langszij liggen bij zeeschepen in veel gevallen handiger was.
Schepen die zand en grind vervoerden hadden vroeger een installatie die wel wat weg heeft van het hijstuig: de zelflosser.

Gerelateerde termen: martelpaal, hanger, loper, loper, rammelblok, runner, wipgerei, wipwiel, en diverse termen inzake het takelen.
~hilletje:
leren pompklep.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~Hindelooper bol:
sterk aan de Wieringer bol verwant scheepstype. Een rondbodem met kromme voorstevenbalk een vaste mast en een bun, die echter van geringe afmetingen lijkt.

Het model in het Maritiem Museum Rotterdam en de daarnaar gemaakte tekening in het boek van E.W. Petrejus lijken de enige vermeldingen van dit type te zijn. Of men het werkelijk met een afwijkend scheepstype te doen heeft, zou ik niet durven zeggen.

~Hindelooper boot:
sierlijk, op een Tjotter gelijkend, scheepje met opvallend smalle zwaardjes. Geen zetboorden. Verder geen gegevens bekend.
~Hindelooper jol:
bepaald type vissersschip. Mogelijk verwant aan de Staverse jol.

Het type wordt door van Loon genoemd maar duidelijke beschrijvingen heb ik nog niet kunnen vinden.

~Hitzlerroer(en):
roersysteem bestaande uit drie roeren, waarbij het middelste roer iets achterlijker dan de twee buitenste roeren is geplaatst en waarbij de buitenste roeren een dusdanige lengte hebben dat in een bepaalde stand één der deze roeren een bijna aangesloten vlak met het middelste roer vormt. Bij enkelschroefs schepen heeft het middelste roer een geringere lengte dan de buitensten. Bij dubbelschroefsschepen net anders om.
~hobbelen:
1> het sterk op en neer bewegen van de voorzijde van het vaartuig. Ongeveer gelijk aan stampen, maar minder heftig en ruw.

2> regelmatig heen en weer of op en neer laten bewegen van een vaartuig.

3> door een op het water gelegde plank met de voet op en neer te bewegen, voldoende beroering en daarmee zuurstof in het water brengen.

Dit hobbelen werd toegepast om de vis die in kuipen op de vismarkten stonden en vis die in het ruim van een hobbelschuit zaten in leven te houden. Dit werk werd verricht door de hobbeljongen Een uitbeelding er van is te vinden in een schilderijtje dat zich in het museum in Harderwijk bevindt.

~hobbeljongen:
jongen die op de vismarkt en bij de hobbelschuit het hobbelen voor zijn rekening neemt.
~hobbelschuit:
1> flink, open, houten vaartuig welk voor het transport van levende vis, tussen de vissersschepen en markten in Amsterdam gebruikt werd. Het schip bezat geen visbun, maar een soort ruim dat als open tank fungeerde.

De hobbelschuit wordt al rond 1750 vermeld. Na de afsluiting van het Amsterdamse IJ in 1872 verliest het vaartuig aan betekenis. Vermoedelijk zijn ze rond 1915 van het toneel verdwenen.
De hobbelschuit ontleent zijn naam aan de term hobbelen. Het is dus niet met zekerheid te zeggen of er dus maar één type vaartuig is, dat hobbelschuit heet.
Het vaartuig bezat twee dwarsscheepse schotten waartussen men een hoeveelheid water en vis kon laden. Vanaf het achterschot tot aan het voordek liep langs de randen een soort gangboord van waaruit het vaartuig voort te bomen was. Net voor het voorschot was één paar roeidollen geplaatst. Een roer valt nergens te ontdekken. De 'gangboorden' zorgden niet alleen voor een looppad langs de zijde van het schip. Het voorkwam ook dat water en lading tijdens het hobbelen over het bovenboord zou klotsen.
Dat de vissersschepen niet zelf de vis in hun visbun naar de markt brachten had ondermeer te maken met de slechte waterkwaliteit in Amsterdam. De vis zou ongenietbaar kunnen worden, wanneer deze langdurig in grachtwater rond zwom. Ze werd daarom op het open IJ, bij de Amstelsluizen, e.d. overgeladen in de hobbelschuiten. De hobbelschuiten brachten niet alleen vis, maar ook redelijk schoon water, voor de vis die men levend trachtte te bewaren, naar de vismarkt. Vaartips vermeldt dat hobbelschuiten ook gebruikt werden om vis uit te venten.

Gerelateerde term viskorf.

2> mogelijk een bepaald scheepstype. Volgens G.J. Schutten (blz. 330) zou de hobbelschuit het model van een schouw hebben. Mijn schaarse bronnen wijzen echter in de richting van een houten vaartuig met een enigszins spits voorschip en een smal afgerond achterschip. De grootste breedte ligt erg voorlijk. Het lijkt me, net zo als de schouw, wel een platbodem met een knikspantromp.
Een schilderijtje in het museum in Harderwijk toont ons echter een vaartuig met naar het lijkt een vrij rond, mogelijk aakachtig voorschip. In hoeverre de afbeelding waarheidsgetrouw moet worden geacht, is niet bekend.
~hodenaar:
vermoedelijk gebruikt voor zowel een Heude als de schipper daarop. Ook bekend als hoedenaar.
~Hodeschip:
waarschijnlijk een Heude.
~hoed:
Vlaams voor krans/hommerband. Ook als hoet geschreven.

Bron: Maurice Kaak blz. 134.

~hoefijzerboei:
reddingboei in de vorm van een hoefijzer. Dit soort reddingboeien worden in de beroepsvaart zelden of nooit gebruikt. Somtijds ingekort tot hoefboei.
~hoek:
1a> in het water uitstekend land. Ook ham genoemd.
b> het land in de binnenbocht van een rivier of stroom. Oudere (Rijn)schippers spreken van oord. Zie ook bocht

2> gekromd stuk metaal waarmee objecten gehesen kunnen worden. Oudere schrijfwijze van haak.
~hoekaal:
aal/paling die met hoekwant gevangen is.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 4. Elburg, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~hoekbijt:
in vier richtingen rond de moederbijt gelegen bijt, die behulpzaam zijn bij het uitzetten van de netten voor het botkloppen.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Marken, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~hoekbot:
platvis, bot dus, die met het hoekwant gevangen is.

Bron: De visscherij, 14-09-1929. via Delpher.nl.

~hoeken:
met vislijnen met daaraan haken, het zogenaamde hoekwant, vissen.
~hoeker:
1> iemand die, of een schip dat, met het hoekwant vist. Een onervaren hoekwantvisser noemt men een kikkerhoeker.

Ondermeer genoemd bij: nieuwlanderfgoed.blogspot.nl

2> zeegaand scheepstype, vissersschip. Soms ook hoekwantvisser genoemd.
~hoekijzer:
profielijzer waarvan de doorsnede een rechte hoek vormt. Zie verder bij hoeklijn.
~hoekkrap:
metalen sluitinkje of werveltje, een krap. Waarmee men ter hoogte van de bunhoofden de kaarborden vastzette. Gerelateerde term tussenkrap.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 5. Vollenhove, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~hoeklijn:
1> profielijzer waarvan de doorsnede een rechte hoek vormt. Ook bekend als Hoekstaal wat de meer professionele benaming is, en als hoekijzer wat vroeger gebruikelijker was.

GELIJKZIJDIG HOEKSTAAL

: hoekstaal waarvan beide 'zijden' gelijk zijn.

ONGELIJKZIJDIG HOEKSTAAL

: hoekstaal met een korte en een lange 'zijde'.

GEZET HOEKLIJN

: hoekstaal, dat niet in de vorm gewalst, maar gebogen (gezet) is. Herkenbaar aan de afgeronde buitenhoek.

2> algemene benaming voor die onderdelen waarvoor een dergelijk profielstaal gebruikt wordt, zoals het dekhoekstaal, het bestek e.d.

Voorbeeld: onderlangs de den loopt een rode hoeklijn; waarin men dus het dekhoekstaal bedoelt.

~hoekmaas:
een driehoekige maas op de hoekpunten van een visnet. Een driebeentje. [Links: Overige termen inzake het vistuig].

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~hoekman:
gebeeldhouwde mansfiguur op de hoeken van de bovenspiegel op ondermeer staten- en transportjachten.
~hoeksnoer:
lijn aan een dobber waaraan de haak gebonden is.
~hoekstaal:
profielijzer waarvan de doorsnede een rechte hoek vormt. Zie verder bij hoeklijn.
~hoekstuk:
uit één stuk bestaand door smeden gevormd deel van een spant dat een sterke hoek (tussen zijde en dek) vormt.

Zelden gebruikte term (en constructie?). Bron: Th. Volmer.

~hoekwant:
algemene naam voor vistuig bestaande uit een combinatie van lijnen met haken. In sommige streken beug, reep of kordeel genoemd. Lijn diktes en haken zijn afhankelijk van de vissoorten, die men er mee denkt te kunnen vangen.
Voor lange zware hoekwanten gebruikt men vaak de term beug. De hoofdkabel noemt men de balk, de zijlijnen met de haken de sneuen of snoeren. Al deze termen kunnen van plaats tot plaats verschillen, waarbij er soms ook kleine verschillen tussen de tuigen zijn. Gerelateerde termen: kluut, repenbak; zie ook: Links Overige termen inzake het visgerei.

Bron o.a.: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1. Van Kampen & zn, 1982. | D. E. van Drimmelen. Schets van de Nederlandse Rivier- en Binnenvisserij tot het midden van de 20ste eeuw. | A. v. Roon. Halen maar!, Unieboek BV/De Boer Maritiem - Bussum, 1975

~hoekwantbeug:
lange zware lijn/kabel met kortere zijlijnen en daaraan dan vishaken. Meestal kortweg: beug genoemd.
~hoekwantkleed:
dekkleed, tentzeiltje, dat boven het achterschip gespannen werd om beschut tegen de elementen te kunnen werken.

Bij het azen in de volle zon hees men het grootzeil of spande men een kleedje om bederf van het aas te voorkomen.
Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 5. Lemmer, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~hoekwantvissen:
met hoekwant, een lijn met daar aan allemaal dwarslijntjes met haken, vis trachten te vangen.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 4. Elburg, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~hoekwantvisser:
schip of persoon dat met een beug vis vangt. Ook hoeker genoemd.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1 Inleiding. Van Kampen & zn, 1982.

~hoekwantvisserij:
het vissen met hoekwant en alles wat daarbij betrokken is.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1. Van Kampen & zn, 1982.

~hoekwantzoekertje:
vermoedelijk kleine drietandige dreg, een werpdreg, waarmee men los geraakt vistuig trachtte op te vissen. Ook zoeker(tje) of wantdreg genoemd.
Het eerste deel van het woord doet vermoeden dat het voornamelijk om hoekwant zou gaan. Dorleijn verhaalt echter dat het ook bij staand want gebruikt werd.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 4. Elburg, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~hoepel:
1> band rond de mast waar aan het zeil bevestigd is. Zie bij masthoepel.

2> ring in of om kokervormige visnetten zoals een fuik. Plaatselijk ook beugel genoemd.

3> essenhouten ring rond de uiteinde van de spaken van een stuurrad.
~hoepelnet:
soort leefnet (voor bot). Soort klaarzak met een grote hoepel. Zie ook: Links Overige termen inzake het visgerei.

Ondermeer genoemd bij Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland. | Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1, Hoorn. Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~hoepnet:
1> groot schepnet wat men in de sloot opstelt waarna met een plonsstok de vis in het net gejaagd wordt. Begin twintigste eeuw werd dit tot verboden visgerei verklaard. Gerelateerde term: garnalenhoepnet en links: Diverse termen inzake het vistuig.

Genoemd in: Reglement voor de Binnenvisserij 1911. | Het leven; geïllustreerd, jrg 3, no. 27, 03-07-1908, via Delpher.nl

2> net waarin men de gevangen vis bewaart door het net in het water te hangen. Het is een kegelvormig visnet met een cirkelvormige bodem die door een houten hoepel in model gehouden wordt. In de volksmond een leefnet genoemd.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 5. Lemmer, blz. 267, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~hoepschuit:
vrachtscheepje dat hoepels vervoert.

Reglement voor de Trekjagerij langs de Amstel, de Drecht en Aar...... Kramer en zoon, Amsterdam 1826.

~hoerejong:
schip dat de kenmerken van twee verschillende scheepstypes in zich herbergt. Zie verder bij hoerekind.
~hoerekind:
schip dat de kenmerken van twee verschillende scheepstypes in zich herbergt. Ook hoereNkind, hoerejong en hoereNjong genoemd. Wat beschaafder hybride genoemd. Behalve een talloos aantal eenmalige exemplaren zijn er ook hybrides die zich als scheepstype een plaats verworven hebben. Dit zijn ondermeer de motorpakschuit, de motorwestlander, de klipperaak, de mosselaak en meer.....

Over het algemeen worden zowel de termen hoerekind, enz. als ook hybride weinig gebruikt. Volgens sommigen zou 'hoerejong' uitsluitend slaan op klipperaken uit Noordoost-Nederland.

~hoerenjong:
schip dat de kenmerken van twee verschillende scheepstypes in zich herbergt. Zie verder bij hoerekind. ~hoerenkind:
schip dat de kenmerken van twee verschillende scheepstypes in zich herbergt. Zie verder bij hoerekind. ~hoet:
Vlaams voor krans/hommerband. Ook als hoed geschreven.
~hofstede:
17de eeuwse term voor een zwaar anker, voorzien van een boei, dat buiten de haven ligt en waaraan schepen zich uit de haven kunnen trekken. Ook hofstee genoemd.
~hofstee:
17de eeuwse term voor een zwaar anker, voorzien van een boei, dat buiten de haven ligt en waaraan schepen zich uit de haven kunnen trekken.

Deze ogenschijnlijk handige vinding schijnt toch niet lang stand gehouden te hebben, want na W. à Winschooten en Nicolaas Witsen wordt er niet meer over gerept.

~hogedrukmotor:
een motor waarbij de compressie voldoende groot is, om de ingespoten dieselolie direct te ontsteken. De compressie druk van deze motoren bedraagt ca. 35 atm. Men maakt daarbij echter nog wel onderscheid tussen gasverstuiving en drukverstuiving Gasverstuiving werkt met een inspuitdruk tot ca. 150 atm. en is vaak voorzien van een voorkamer. Drukverstuiving werkt met een druk van meer dan 150 atm.

Sinds de jaren 40 worden er (in West-Europa)(bijna) geen dieselmotoren meer geproduceerd die geen hogedrukmotor zijn.

Gerelateerde termen: lagedrukmotor, gloeikopmotor, gasverstuiving, drukverstuiving.
~hogedrukspuit:
apparaat waarmee men met water onder hoge druk, 120 tot 200 atmofeer, kan spuiten. Voornamelijk gebruikt op werven om aangroeisel van het schip te verwijderen. [Afbeelding installatie, Afbeelding gebruik]
~hogelast:
wegneembare verhoging op het boord van een Westlander en sommige andere kleine houten vrachtscheepjes. Door velen: steekleer of soms ook zetboord genoemd. Zie ook: boekser.
~hoger:
meer tegen de wind, soms ook stroom, in.

HOGER STUREN

:
het voorschip meer naar de richting waar de wind (of stroom), vandaan komt sturen.
~hogeraankomen:
dichter bij het anker geraken. Dit wordt gezegd wanneer men bij het vissen met de ankerkuil of de raamkuil het anker inhieuwt waardoor de kuil langszij, tegen het boord, komt. [Links: Diverse termen inzake het vistuig.]

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~hogerop:
meer stroomopwaarts. Zie ook: hoger.
~hogeropdrijven:
in de vloedstroom met het drijfnet vissen. Zie ook lageruitdrijven. [Links: Diverse termen inzake de visserij.]

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~hogerwal:
de oever waar de wind vandaan komt. Ook wel opperwal of loefwal genoemd.
~hol:
1> een groot verschil tussen het hoogste en laagste punt hebbend.

EEN HOLLE ZEE

: krachtige korte golfslag.

EEN HOL SCHIP

:
a> een schip met een grote holte.
b> een schip met veel zeeg, met dien verstande dat ook het achterschip hoog oploopt.

2> ongebruikelijke term voor de romp van een vaartuig. Ook scheepshol genoemd.

3> plaatselijk term (Medemblik, Marken, e.o.) voor het ongedekte gedeelte, de kuip, van een vissersvaartuig.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Marken, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~holblok:
soort aambeeld; een kleine holplaat. [Afbeelding] [Tekst: gereedschappen staalbouw.]
~holdeur:
deurtje van het achter- of vooronder dat toegang geeft tot het ruim. Zie ook dievendeur(tje).
~Hollander:
1> benaming die aan de grote houtvlotten, die de Rijn afvoeren, gegeven werd. Overgenomen uit het Duits alwaar dit een "Holländerfloß" of "Kapitalfloß" genoemd werd. In het Nederlands tevens Rijnvlot genoemd.
De maximale afmetingen van dergelijke vlotten hield natuurlijk verband met de situatie van het vaarwater en kon, al naar gelang omstandigheden, beneden Düsseldorf zo'n 500 bij 80 meter bedragen terwijl de dikte soms bijna drie meter bedroeg. In oude tijden dreven de vlotten met de stroming mee. Bij het toenemen van de scheepvaart op de Rijn werd het voorspannen van een sleepboot verplicht en werden de maten steeds verder beperkt.
[Tekst: Houtvlotten op de Rijn. Kort verhaal door A.J. Tijman.]
[Holländerfloß afbeeldingen (model) op Wikimedia commons.]
Gerelateerde termen: achtervlot, hoofdvlot, knie, vleugel, draaglap, vlotmeester, waarschuwer, ankerschuit, boeglap, driebord.

2> bepaalde dwarskuil, zie verder bij Hollandse kuil.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 4. Elburg, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

3> bepaalde wijze waarop men een touw met een hijshaak kan verbinden; een haaksteek.
~Hollandia:
Nederlandse fabrikant van scheepsmotoren. Hollandia motoren werden ook omgebouwd tot olie-gas en volgasmotor. [Extra informatie].
~Holland-profiel:
een plat staalprofiel met aan één zijde een kraal. Ook platbulb genoemd.
Zie ook bulbijzer.
~Hollandse aak:
groep van houten aken, van min of meer Nederlandse origine, die voor de Rijnvaart gebruikt werden. ir. E van Konijnenburg kent naast de 'gewone' Overboordige Hollandsche aak, een grote Gladboordige aak en een gladboordige Hollandse aak.

Zeker is het dat de voorlopers van deze types de Dorstense aak en het Dorstense schip waren. Een aantal Dorstense aken en schepen zijn geheel op Nederlandse werven gebouwd en zullen dus ongetwijfeld Hollandse kenmerken gehad hebben. Dat zal iets minder het geval geweest zijn met de schepen, die in Nederland afgebouwd werden. Iets wat, door een Duitse belastingmaatregel, vooral na 1920 veelvuldig voorkwam, al was het scheepstype toen eigenlijk al op zijn retour.
- Met de Dorstense aak, en vaak ook de Keen, als voorbeeld zijn er diverse Nederlandse modellen tot ontwikkeling gekomen. De overnaadse bouwwijze was bij de Nederlandse schippers echter niet geliefd. De landen waren namelijk niet geklonken of geduveld en konden dus ten opzichte van elkaar bewegen. Hierdoor had men een nogal beweeglijk schip en dat gaf aanleiding tot lekkages. Ten einde de overnaadse aken wat stijver te maken voorzag men het schip soms van een opboeisel boven het dek ca. 25 cm hoog.
De stompe kop maakte het schip weinig koersvast. Veel van deze aken waren daarom van een aangeklampte loefbijter voorzien, maar veel werven gingen nog iets verder en maakten het voorschip ook wat spitser. Verder vonden sommigen ook de constructie van de heve bedenkelijk en bouwden daarom schepen met een rondere overgang. Het schip wat zodoende ontstond werd Hollandse aak genoemd werd.
De zojuist genoemde landen waren, omdat het schip geen berghouten bezat, nogal kwetsbaar. Een aantal schippers lieten hun schip daarom schillen. Deze ombouw van overnaads naar gladboordig werd vaak mede ingegeven door het feit dat veel Duitse schepen 'slecht gespijkerd' waren, reden waarom toch alle gangen opnieuw vastgezet moesten worden. Behalve de geschilde vaartuigen werden er ook direct gladboordige schepen gebouwd en zo ontstond waarschijnlijk de gladboordige aak.
Een verdere ontwikkeling van het type leidde er toe dat men de heve combineerde met een echte stevenbalk en ook de overgang naar het vlak werd ronder. Het is niet onwaarschijnlijk dit type dat men Rijnaak is gaan noemen. Een andere ontwikkeling voordat er een eind kwam aan de bouw van grote houten aken was de houten Stevenaak. Bij deze was de heve verdwenen. De boorden sloten tegen de stevenbalk aan. Dit type schip is zowel overnaads als gladboordig gebouwd.
Behalve de hier genoemde types zijn er nog tientallen andere Nederlandse aken. Het is bij die types echter niet altijd duidelijk of ze, zoals de hiervoor genoemde types, hun oorsprong vonden bij de Dorstense aak.
Bronnen o.a.: ir. E van Konijnenburg, De Scheepsbouw vanaf zijn oorsprong, 1913. | E. W. Petrejus: Oude Zeilschepen en hun modellen, Binnenschepen, Jachten en Vissersschepen/, Bussum 1973. | Ook genoemd in J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023 en diverse verspreide teksten.

~Hollandse bok:
1> naam voor de verzameling van aan de Giethoornse bok verwante scheepstypen uit Noord en Zuid-Holland. De vaartuigen hebben afgezien van het puntig toelopende voor- en achterschip een bijna constante breedte. Het vlak is plat en slechts aan voor en achterzijde iets oplopend. De stevens zijn recht en vallend. Het naar buitenvallende boord bestaat uit twee gangen waarvan de bovenste gang aanmerkelijk smaller, maar wel beduidend dikker is. Daarop stond bij veel types een soort boeiseltje. Dit 'boeisel' bestond vaak uit een laag gedeelte ter hoogte van het 'ruim'. G.J. Schutten noemt dit het waterstuk. De hogere, daar op aan sluitende uiteinden, noemt hij oorstukken. Mijn informant uit Aalsmeer, H. de Vries van Scheepswerf "De Vlijt", vertelde mij dat men aldaar het lage gedeelte bovenboord en de eindstukken oren noemt. Het voor- en achtereind van het laad-gedeelte/ruim was afgezet met een dwarsscheepsschot dat tot de bovenrand van deze oorstukken doorliep. Dit dwarsscheeps schot werd in Aalsmeer de settelbord genoemd. Het laadgedeelte was van een buikdenning voorzien, wat men te Aalsmeer verbasterd had tot buitenhelling. Bij de vaartuigen die gebruikt werden bij het baggeren ontbraken volgens G.J. Schutten de waterstukken, dit gold echter volgens mijn zegsman niet voor de Aalsmeerse bokken.
De vaartuigen werden in het boerenbedrijf en veenderijen gebruikt. Ze waren circa 10 meter lang en ongeveer 2,4 meter breed. Ze kwamen dan op een laadvermogen van ca. 4 ton. Naar het schijnt noemt men ze ook wel Zuid-Hollandse bok.

De Kortenhoefse bok met waterstukken bezat in voor en achterschip een dekje van dwarsscheepse planken. De bok zonder waterstukken werd gebruikt als baggerbok. Afmetingen circa 10 x 2,4 m.
De Nieuwkoopse bok werd door de veeboeren voor het transport van hun vee en hooi gebruikt. Deze zou volgens Schutten geen boeiseltje gehad hebben. De Vletbok een Nieuwkoopse bok met waterstukken had dus wel een laag boeiseltje. Deze werd voor het vervoer van droge turf gebruikt. Schutten geeft de Nieuwkoopse bok een iets andere constructie van het voor- en achterschip dan de Kortenhoefse, namelijk met draaispanten en een iets andere verhouding tussen de hoogte van het boord en boeisel.
De Vinkeveense bok al dan niet voorzien van waterstukken werd gebruikt door veeboeren. Verschillen met andere Hollandse bokken worden niet vermeld.
Ook de Aalsmeerse bok scheen volgens Schutten niet van de rest af te wijken. Ze werden door tuinders en baggeraars gebruikt. De Aalsmeerse bokken hadden allen de zogenaamde waterstukken/bovenboorden. Wat kleiner dan de bokken waren de Aalsmeerse pramen. De Warmondse bok werd weer voornamelijk door veeboeren gebruikt. De Warmondse bok kende wel een vrij unieke variant de bekbok.
Enige variatie, maar uitsluitend in maat, schijnt er wel bestaan te hebben in de Bok van De Kwakel, soms ook Praam van De Kwakel genoemd. Deze bok werd volgens Schutten gebouwd in de maat 8 x 2,3 meter (2,5 ton) en 9 x 2,35 meter (3 ton) de eerste zou voornamelijk door tuinders, de tweede door veeboeren gebruikt zijn.
Sterk verwant aan de Hollandse bok zijn de Utrechtse bok, de Utrechtse praam, en de Krommerijnder. In dit rijtje horen mogelijk ook de Vlotschuit en de Westlandse bok thuis.
Foto: Gemeente Aalsmeer via Noord-Hollandsarchief nr 1448 2929 Public Domain.

[Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.]

2> klein houten vrachtschip wat afgeleid lijkt te zijn van de Hollandse bok. Geregeld worden door schrijvers de diverse bokken die min of meer echte vrachtscheepjes waren op één hoop geveegd, waardoor de naamgeving van dit type onduidelijk is. Zie verder bij Noord-Hollandse bok, Zuid-Hollandse bok en Amsterdamse bok.

3> houten, later ook stalen vrachtscheepje, tot een lengte van ca. 17 meter. Zie verder bij Zandbok.
~Hollandse boot:
voornamelijk in hout gebouwde boot, die veel als bijboot gebruikt werd. Soms Hollandse roeiboot genoemd. In België bekend als Schippersboot.
Knikspantromp met plat vlak, naar buitenvallend overnaads onder- en bovenboord, waarop een iets naar binnenvallend dolboord dat niet tot de stevens doorloopt. Het vlak is in voor- en achterschip opgebogen tot de bovenrand van het vaartuig, de afronding van deze heves steekt boven de rest van het vaartuig uit. Al naar het gebied waar ze gebouwd zijn, zijn er kleine verschillen in het type. [Afbeeldingen.]
De meest voorkomende maat kon met twee stel riemen geroeid worden en werd ook in staal gebouwd. Vanaf ongeveer een meter of vijf soms ook voorzien van een spriet- of gaffeltuig, roer en zwaarden.
Op Maritiem Digitaal is zelfs de tekening van een Hollandse boot met een flinke kluiverboom te vinden....
De grote maten worden ook aangeduid als werkboot en ook wel als roeiaak.
De meeste schippersboten waren ca. 4,5 meter lang en slechts voor één stel riemen ingericht.
G.J. Schutten (blz.309) maakt nog melding van de Boskoper boot, de Hasselter boot en de Sluziger boot (uit Zwartsluis). Deze schippersboten waren, net zo als de Doesburger boot, gladboordig gebouwd. Als ik het goed begrepen heb had de Zwartsluizer boot aan de achterzijde een spiegel in plaats van een heve. Ook de Boskoper boot had naar het schijnt een spiegel. Deze wordt door van Loon een schietschouw genoemd.
Het scheepstype is mogelijk reeds rond 1600 ontstaan.
Men kende verder de Ammerstolse boot, de Zeeuwse boot, de Sliedrechtse boot, de Sliedrechtse bazenboot, de Vlieger, de Zwijndrechter en de Welboot. Van de laatste twee is mij geen beschrijving of afbeelding bekend.
Behalve de Sluziger, hadden ook de Zeeuwse en sommige van de Sliedrechtse boten een spiegel. ~Hollandse haringschuit:
open houten vissersboot van de Gooise kust. Zie verder bij Haringschuit.
~Hollandse kor:
kor met een meer hoefijzervormige kordekop. [Links: Diverse termen inzake het vistuig].

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~Hollandse kuil:
een kwakkuil, waarvan de onderpees ongeveer even lang zijn. Te bunschoten ook Ronde kuil genoemd. Vergelijk Engelse kuil en Franse kuil.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Volendam + deel 3 Bunschoten, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~Hollandse landingboot:
tamelijk onbekende, circa 15 meter lange en erg brede, Vlaamse kromsteven met Hollandse/Friese invloeden uit begin 19de eeuw. Opvallend zijn de krappe boegen en het behaalde achterschip.

Bron: Maurice Kaak, die dit type bij de Vlaamse schuiten vermeldt.

~Hollandse motor:
Een Luxe-motor van het meest gangbare type. De term wordt gebruikt om onderscheid te maken met de Groninger motor, waar het hek veel steiler staat.

Bronnen: Alles wél aan boord!, Harry de Groot, Uitg. De Alk, Alkmaar, 2003. | kustvaartforum.com

~Hollandse roeiboot:
open houten boot. Andere benaming voor Hollandse boot.
~Hollandse schouw:
zeeschouw met een vol voorschip en wat meer zeeg dan de oorspronkelijke zeeschouw (Lemsterschouw).

De term wordt weinig gebruikt en is mogelijk ter aanduiding dat het vaartuig ook in Noord-Holland gebouwd is. Er werden immers ook in Friesland schouwen met dit model gebouwd.

Zie ook: Spekbak.
~Hollandse slechtaak:
houten vrachtscheepje dat enige overeenkomst met de houten Hagenaar vertoont. Zie verder bij Slechtaak.
~Hollandse snik:
type Snik, die vaak voor het vervoer van vis gebruikt werd. Ook Warmondse snik genoemd. In de tekening van P. le Comte een tamelijk vlak en recht vaartuig waarvan alleen de kop duidelijk oploopt. G. Groenewegen geeft het 25 tons vaartuigje echter wat meer lijn. Het zijn scheepjes met ruime ronde boegen zowel voor als ook achter. De voorstevenbalk is krom en lijkt iets voorover te staan. De achtersteven valt een weinig achterover. Een berghout is nadrukkelijk aanwezig. Het boeisel is laag. De zwaarden zijn kort en rond. Het ruim is gedekt met een ronde (Belgische) luikenkap. De tuigage bestond uit een gaffelzeil met fok en kluiver die op een boom gevoerd wordt. Ze waren 20 tot 28 ton groot en snelle en goede zeilers.

G.J. Schutten (blz.374) is de Hollandse snik een scheepje met zeer ruime ronde kimmen. Hij noemt ze zelfs rondspant.
Verder geven E.W. Petrejus en P. le Comte ook een aardige beschrijving van het vaartuig.

~Hollandse spits:
type Spits, met een, tot halve hoogte, geveegd achterschip, dus een kruiserhek maar meestal minder vol dan de Belgische spitsen en vaak ook met een klein beetje meer zeeg. [Afbeeldingen]
~Hollandse Spoorweg-Maatschappij :
in 1837 te Amsterdam opgerichte maatschappij die vanaf 1885 ook de bootdienst Enkhuizen-Staveren onderhield. Na een fusie met de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen in 1917 kwam deze dienst in handen van de Nederlandse Spoorwegen.

De passagiersdiensten werd feitelijk uitgevoerd door de rederij C. Bosman.

~Hollandse tjalk:
1> houten of stalen vrachtschip met ronde vormen. Zie verder bij Zuid-Hollandse tjalk.

2> volgens sommigen een tjalk met een verhoogd achteronder; een paviljoen. Zie verder bij paviljoentjalk.

3> volgens sommigen een tjalk met een oplopend achterboeisel, de statie. Zie verder bij hektjalk.

4> door sommige gehanteerd als benaming voor een bepaalde groep van tjalken. Tot deze groep behoren ondermeer de Zuid-Hollandse tjalk, de houten (Zuid-Hollandse) Kraak, de Langedijker damschuit, de Noord-Hollandse schuit, het Noord-Hollands jacht, het Blokzijler jacht, de Aalsmeerse bloemenschuit, de Noord-Hollandse kaag, terwijl sommigen ook het smal- en het wijdschip bij deze groep in willen delen.
~Hollands hoekje:
klein rood-wit-blauw gedeelte in effen wimpel.

Tegenwoordig zou het ook van toepassing kunnen zijn op de Europa-vlag.

~hollijst:
hol geschaafde balk voor de constructie van een droge-naad. Zie ook: waterlijst.
~holplaat:
soort van aambeeld voor het rondkloppen van profielstaal of plaat. [Afbeelding] [Tekst: gereedschap staalbouw] Een kleine holplaat noemt men een holblok.
Zie ook rekblok.
~holte:
1> de verticale afstand tussen de onderkant van het schip en het dek of, wanneer dat ontbreekt, het bovenste waterdichte punt van de romp, meestal gemeten ter hoogte van het laagste punt van het dek of het laagste waterdichte punt van de romp. Voluit scheepsholte genoemd.

2> bij de bouw van houten kromstevens: de afstand tussen de onderkant van het vlak en de bovenkant van het berghout, meestal gemeten op het punt waar dit het geringst is.
~Holtrop van der Zee, Eeltje:
Bekende bouwer van o.a. Boeiers en Friese Jachten. Geboren 12-9-1823 te IJlst, gestorven 12-1-19te Joure. Veel van de door hem gebouwde scheepstypes hebben het voorvoegsel IJlster- of Jouster-. Vader van Auke van der Zee.
~hommel:
verdikking onder de masttop. Plaatselijk synoniem voor hommer.
~hommer: :
1> meestal achtkantige verdikking aan de mast, onder het punt waar de zijstagen of zalingen aan de mast bevestigd zijn. Onder invloed van het Fries ook hommert, hommerts en hommers genoemd. Langs de Zuiderzeekust spreekt men nog al eens van hommel en in Vlaanderen spreekt men van nomber of soms van ton of peer.

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999
- Volgens P. Dorleijn spreekt men bij Botters van een (stag)krans en heeft de term 'hommer' een andere functie [Zie hier onder bij 3.].

Gerelateerde termen: ezelshoofd, ezelsoor, nommerstuk, mars.

De term nommer wordt al rond 1800 genoemd, voor hommer geeft men 1840, maar ommer werd door Cornelis van IJk (1697 ) al gebruikt. De term hommer schijnt van het Duitse 'hummel' te komen waar oorspronkelijk de knop bovenop de mast, zoiets als de kromme ton (op sommige prenten lijkt het meer een smurvenmuts), mee bedoeld werd.

2> stukken hout die samen als hommer dienst doen. (Vandaar ook de term 'hommers'.) Deze stukken hout worden ook wel kalven genoemd.

3> meegevormde of ook aangeklampte ring een klein eindje boven de stagkrans.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Marken, Uitg. Van Kampen & zn, 1982. + Peter Dorleijn, De bouwgeschiedenis van een botter. Uitgeverij van Wijnen 1999.
- Dit onderdeel blijkt op Botters van de westwal (Volendam) voor te komen. Op foto's van rond 1900 is dit onderdeel met enige regelmaat bij Volendammers te zien. Op nieuwere foto's treft men het (zelden of) nooit aan.
Dit onderdeel zou personen bij werk bovenin de mast steun moeten geven. (De uithouders lijken me handiger!)

~hommerband:
stalen band direct boven de hommer. Ook stagkrans genoemd.
~hommergat:
opening in de voet/hieling van een steng, waardoor de schietreep gevoerd is.
Ook gebruikt als synoniem voor tuingat.
~hommers:
meestal achtkantige verdikking aan de mast direct onder de masttop. Zie verder bij hommer.
~hommert:
meestal achtkantige verdikking aan de mast direct onder de masttop. Zie verder bij hommer.
~hommerts:
meestal achtkantige verdikking aan de mast direct onder de masttop. Zie verder bij hommer.
~hommerwant:
vermoedelijk een zijstag die met een ingeplitste lus om de hommer ligt of mogelijk ook een hangerspan.
Gerelateerde term: stag, oortouw. ~hondenend:
1> uitgerafeld uiteinde van een touw. [Links: Diverse termen inzake touw, knopen, enz.]
Zie ook bittereind.

Ondermeer in: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856.

2> de dikkere, minder fraaie uiteinden waarmee het touw op de lijnbaan geslagen werd. Zie ook hondsend.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. | Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~hondenest:
binnenwaartse bocht in de Zuiderzeekust tussen Mirdummerklif en Tacozijl.

Volgens overlevering vormde het een rustige overnachtingsplaats bij westelijke winden.
Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 5. Lemmer, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~hondepunt:
sterke verjonging aan de tamp van een touw, opdat dit makkelijker door blokken en ogen te rijgen zal zijn. Vrij onbekende term. Ook wel aangeduid met rattestaart, slurp en soms zelfs met seizing. Zie ook slurpen en links: Diverse termen inzake touw, knopen, enz.

Ondermeer in: Mr. J. van Lennep Zeemanswoordenboek 1856. | Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~hondsend:
1> de uiteinden van een volle lengte touw zoals hij van de lijnbaan komt. Deze uiteinden zijn wat dikker omdat de garens daar een lus hebben moeten vormen. Ook hondenend genoemd en soms verward met hondepunt.

Bron: J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023 | Nicolaas Witsen Aeloude en hedendaegsche Scheepsbouw en bestier 1671 | J.C. Pilaar

2> verdikking van het uiteinde van een touw wanneer men een Spaanse takeling gebruikt.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~hondsvot:
oog, of andere constructie, aan de onderzijde van een blok, waaraan een touw, staaldraad of ketting bevestigd kan worden. [nr.4 in afbeelding.]
Gerelateerde term: neut.
~d'Hone-anker:
anker wat zich misschien nog het beste laat omschrijven als een kruising tussen een pool- en een Hadu-anker.
~hoofd:
1> het uiteinde van iets. Bijv. luikenhoofd, hoofd-end-schot, landhoofd, havenhoofd, enz. Soms ook kop genoemd.

2> houten klos met groeven die bij het slaan van touw gebruikt wordt. Ook klos genoemd.

Bron: J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023

Gerelateerde term: lijnbaan.
~hoofdanker:
zwaar anker op het voorschip; ook als boeg- of plechtanker bekend.

Bron: Boeken, voornamelijk woordenboeken, via Delpher.nl

~hoofdbebakening:
die bakens van het lateraalstelsel, die de loop van het (grootscheeps) vaarwater aangeven.
Gerelateerde term: aanvullende bebakening en links: diverse termen in zake bebakening.
~hoofdbed:
de fundatie waarop de eigenlijke helling geplaatst wordt.

Voor zover bekend alleen in: Ir. J. van Duijvendijk, Het liefst eigen baas. 2016. Hij bedoelt

~hoofdbert:
plank die de scheiding vormt van een tweedelig Belgisch luik. Ander woord voor oorbert.
~hoofdbok:
onderdeel van een emmermolen. Hoge stalen constructie waarin het bovenuiteinde van de emmerladder scharnierend bevestigd is.
~hoofddek:
op passagiersschepen: het bovenste dek binnen de (scheeps)romp.
~hoofdendschot:
de voor of achterwand van een visbun. Ook hoofdschot genoemd.
~hoofdhavenmeester:
de hoogst verantwoordelijke havenmeester.
~hoofdkanaal:
kanaal dat één of meerdere zijkanalen kent. Bij kleinere kanalen spreekt men vaak van hoofdvaart.
~hoofdkolk:
bij sluizen met een voorsluis, de kolk die normaliter altijd gebruikt wordt. [Links: Diverse termen inzake sluizen, stuwen, enz.]

Ondermeer genoemd in: Bepaling schutwaterverliezen van de sluizen in de Twenthekanalen. G. de Boer, 1995. Uitg. Min. V en W.

~hoofdmachine:
stoommachine, die voor de voortstuwing van het vaartuig gebruikt wordt. Verkorting van hoofdstoommachine.
~hoofdmast:
1> bij meermast schepen: de grootste of, indien de masten gelijk zijn, de voorste mast.

2> de ondermast van een stengemast.
~hoofdmotor:
motor, die voor de voortstuwing van het vaartuig gebruikt wordt. Meestal is dit een scheepsdiesel.
~hoofdponton:
bij diverse soorten drijvende werktuigen, dat drijflichaam waarin of waarop de belangrijkste werktuigen en machines geplaatst zijn. Zie ook zij- en koppelponton.

Bron: Baggertechniek april 1995, uitgave TU-Delft.

[Links: Diverse termen inzake het baggeren.]
~hoofdroer:
bij sleepschepen het middelste grote roer, wanneer dat geflankeerd word door de zogenaamde zij- of hulproeren.
~hoofdschip:
vrachtschip waarvan een deel der lading in een lichterschip overgeslagen wordt.

Bron: W.A.C. van Dam, Verzameling van voorwaarden waarop in de binnenlandsche vaart en de binnenvaart vervoer plaats vindt. Brouwer,1929. (via Delpher.nl)

~hoofdschipper:
hoofdverantwoordelijke op een snijkopzuiger. (Bron:HIVA-beroepsprofiel Baggerwerker)
~hoofdschot:
voor of achterschot van een bun. Ook hoofdendschot genoemd. Ook onderscheiden in een voorhoofdschot, een achterhoofdschot en eventueel een tussenhoofdschot.
~hoofdsleep:
de centrale hellinggoot met slede van een sleephelling. Zie ook aldaar.

Bron: G. J. van der Werff, Hoogezand, weekblad Schuttevaer 11 december 1937.

~hoofdspant:
1> meestal het breedste, soms het diepste spant. Ook grootspant genoemd.

2> elk der spanten die voor de vorm van de romp het meest bepalend zijn en die bij de bouw het eerst opgericht worden.

Bron: W.B. Waldus, De Zuiderzee als transportlandschap, RUG Groningen, 2021.

~hoofdspantdoorsnede:
de dwarsdoorsnede van de romp ter hoogte van het hoofd- of grootspant.
~hoofdstrevel:
buis of balkje dat de nok van een zonnetent vormt. Zie bij strevel.
~hoofdstoommachine:
de stoommachine die voor de voortstuwing gebruikt wordt. Meestal verkort tot hoofdmachine.
~hoofdstroom:
dat deel van stromend water met vertakkingen, waar de grootste hoeveelheid water langs beweegt.
~hoofdtouw:
een belangrijke stag van natuurlijke vezels. Meestal worden er de zijstagen mee bedoeld.

Bronnen o.a.: J. Ploeg, Bezanen en Gaffelaars. Uitg. Lanasta. Emmen 2008.

~hoofdvaart:
gegraven vaarweg waarop meerdere aftakkingen, zijvaarten, uitkomen.

Een hoofdvaart wordt vaak beschouwd als een hoofdkanaal van beperkte omvang.

Gerelateerde termen: zijkanaal, wijk.
~hoofdvaarroute:
belangrijke vaarweg of aaneenschakeling van vaarwegen die men volgt, gevolgd heeft of gaat volgen.
~hoofdvaarwater:
1> vaarwater, waarop schepen, die daar varen, voorrang hebben op schepen, die van de daar in uitmondende wateren, het nevenvaarwater, komen.

2> op brede wateren, de vaargeul.
~hoofdvlot:
dat deel van een zogenaamde Hollander waarop het onderkomen voor de vlotters gevestigd is. [Tekst: Beschrijving Rijnvlot]
~hoofdwant:
de zijstagen, die van de boorden naar de hommer lopen. Alleen van toepassing op masten, die ook een topwant bezitten. Ook onderwant genoemd.
~hoofdwijk:
de dwarsvaart, de wijk, die een directe verbinding met het doorgaande kanaal heeft.

Bron: Woordenboek van Limburgse dialecten 1987.

~hoofdwind:
1> een wind die uit één van de vier hoofdwindstreken waait.

Verouderd! Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

2> de hoofdzakelijk voorkomende wind. (Ongebruikelijk)
~hoofdwindstreek:
één der vier windstreken Noord, Zuid, West of Oost.
~hoofsel:
dialectvorm van hoos/lensput.

Mogelijk een schrijf- of zetfout....

~hoog:
1> in de zin van ver boven iets verheven zijn of er boven uitsteken.

EEN HOOG MEUBEL

:
een hoog opgebouwd schip. De term wordt voornamelijk gebruikt voor sleepboten en motorjachten.

DE HOGE KANT

:
a> die kant van een zeilschip die tijdens het zeilen het verst boven het water uitsteekt. De loefzijde, kortweg loef.
b> die kant van de sluis waar het water het hoogst staat.

HOOG IN DE HIJS HANGEN

: het zeil zo hoog mogelijk in de mast gehesen hebben.

2> in de zin van naar boven of tegen de heersende kracht of richting in gaan.

HOOG AAN DE WIND ZEILEN

: schuin tegen de wind in, zeilen.

DE HOGE KANT

: die kant van een zeilschip die tijdens het zeilen naar de wind toegekeerd is. De loefzijde, kortweg loef.

Hoger op de rivier

: verder stroomopwaarts.
~Hoogaars:
1> houten of stalen vissersschip, met een puntig voorschip, sterk voorovervallende voorsteven, iets ronde achterkant en knikspantromp. Ook gespeld als Hoogaers. [Afbeelding]
Het vlak van de Hoogaars is plat en vrij kort en smal. Van voor rond en van achter iets naar een punt toelopend. Onder het berghout is de romp overnaads beplankt met drie gangen; het kimboord, het middelboord en het bovenboord. Deze vallen vooral in het voorschip vrij sterk naar buiten. Boven het berghout een niet al te breed naar binnenvallend boeisel dat de grootste breedte erg ver naar achter heeft en daardoor op het voorschip zeer laag, bijna puntig, is. Ook naar achter toe loop het boeisel op bijna niets uit.
Het schip is meestal tot aan de mast, welke veelal strijkbaar was, gedekt, daarachter komt een open deel wat men ruim noemt, terwijl zich achter in het schip een soort roefje, het kot of beun. In vroeger tijden was het achterste deel open. Later was het meestal voorzien van een achterdek met daar in een stuurkuip bevinden. Het roer was vissend en het roerstel bestond uit vingerlingen met een roerpen.
Gebruikelijke lengte circa 12 tot 14 meter. Het schip heeft de grootste diepgang aan de voorzijde van het vlak. Het tilt het achterschip, de kont, dus omhoog en zou volgens sommigen daarom "hoog aars" genoemd worden.
Men maakt soms onderscheid tussen Sprietzeilhoogaarzen en Bezaanzeilhoogaarzen. De meeste vissers stapten geleidelijk aan over op het bezaanzeil; dus het gaffelzeil. In Arnemuiden behield men een voorkeur voor het sprietzeil.
Er zijn ook hoogaarzen gebouwd die niet overnaads, maar gladboordig, waren. Deze hadden echter meer last van buiswater en waren dus niet geliefd.
Hoogaarzen bezaten, net als de Hengsten, de mogelijkheid ze te roeien. Er was een paar dollen op het voorschip en een paartje op het achterschip. Verder schijnt er nog een kruising met de Hengst te bestaan die men een Plechtboot noemt.

Volgens sommige bronnen is de Hoogaars een afstammeling van een vrachtscheepje met dezelfde naam dat vroeger ondermeer op de Maas voorkwam. Alhoewel de Zeeuwse scheepjes in vroeger eeuwen ook veelvuldig als vracht-, beurt- en veerschip gebruikt werden, is voornoemde stelling echter niet algeheel aanvaard. Sommigen houden het er op dat er alleen maar zekere overeenkomsten in de benaming bestaan.
- Hoogaarzen hebben over het algemeen geen bun. Die van Kinderdijk soms echter wel.
Men kent de Arnemuidense Hoogaars, de Tholense Hoogaars, de Oostduivelandse Hoogaarsen de Zeeuwsvlaamse Hoogaars. Ook zijn er nog de Lemmerhoogaars, ook Hoogaars-boeiermodel genoemd, en de jachtboot.
- De gebruikte geografische aanduidingen hebben, zoals gebruikelijk, betrekking op het model van het schip, niet op de thuishaven en ook niet altijd op de bouwplaats.
Naar hun bouwwerf zijn genoemd de Hoogaars van De Klerk en de Hoogaars van Varras.
> Bronnen: Ronde en platbodemjachten. door Mr. Dr. T. Huitema, Ronde en platbodems, schepen en jachten door Lunenburg en Haentjes, Verdwenen schepen (blz.445) door G.J. Schutten, Buizen, Bommen, Bonzen en Botters door Haalmeijer en Vuik, Oude Zeilschepen en hun modellen door E.W. Petrejus en de websites: Stichting behoud Hoogaars, Arnehistorie.com, JePeKa op zeelandnet, Brusea.nl en ssrp.nl.

Gerelateerde termen: Hoogaarsschuit en Vijfknieër.

2> onbekend vaartuig welk in de havengeldlijsten van 's Gravenmoer genoemd wordt. Gezien het bedrag waarvoor een dergelijk vaartuig aangeslagen wordt, zou men denken dat het om klein, door boeren gebruikt vaartuig gaat. Het is in ieder geval kleiner dan de Raamsdonkse schuit, die weer kleiner is dan de Hengst en de bij 1 genoemde Hoogaars.
Het is niet onmogelijk dat dit scheepje gezien moet worden als een overgang van de Hoogaars van de Maas, naar de Hoogaars van de Zeeuwse wateren.

Vermeldingen: George Snijder, | Archief Tilburg.

3> vrachtscheepje van de Maas tot ca. 60 ton groot, mogelijk al in de 16de eeuw ontstaan. Tot nu toe slechts beperkte vermeldingen gevonden.

Eén van de bronnen namelijk 'titven.nl....Scheepstypen' lijkt inmiddels van het internet verdwenen te zijn.
Ook in Winschooten's Seeman wordt de "Hoogers" (1681) vermeld. Het wordt beschreven als een klein vrachtscheepje van Maas, IJssel en Lek dat wat meer holte heeft, verder opgeboeid is, dan een gewone boerenschuit. Groot waren ze dus niet.
De eerste bron is op het punt van het laadvermogen van het scheepje niet echt duidelijk. De 60 ton wordt genoemd, maar later heeft men het over 600 zaken zout plus nog 2 of 3 last aan andere goederen. De 600 zaken zout zouden volgens dezelfde bron samen 6 last wegen. Totaal heeft men het dan dus over een scheepje van 16 tot 18 ton.

~Hoogaarsmotorschip:
een Hoogaars die met een verbrandingsmotor uitgerust is.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~Hoogaarsschip:
andere benaming voor een Hoogaars.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~Hoogaarsschuit:
een van een luikenkap voorziene Hoogaars.

Het type wordt bij G.J. Schutten genoemd (blz.367), maar er wordt erg weinig over verteld.

~Hoogelandsnik:
soort van kleine houten Groninger Snik, maar zonder dekken of gangboorden. Soms voorzien van platte luiken die van boord tot boord liepen, soms voorzien van een klein roefje. Ook Damskipje genoemd.

Bron: G.J. Schutten blz.378

~Hoogeveense, De:
populaire benaming van de Onderlinge Verenigde Assurantie Maatschappij Hoogeveen; een onderlinge schepenverzekering.
~Hoogeveense boeierpraam:
door sommigen gehanteerde term voor een ongeluikt houten vrachtschip dat ook bekend staat als marktpraam.
~Hoogeveense bok:
aan de Giethoornse bok verwant vaartuig.

Deze op de Wikipedia gebruikte term wordt in andere mij bekende bronnen niet gebruikt. Men doelt waarschijnlijk op het type bok dat door G.J. Schutten de kopschuit van het Hollandse veld genoemd wordt.

~Hoogeveense brandschuit:
open houten vrachtscheepje, zonder ruimte voor bewoning, met vlakke bodem en rond voor en achterschip. Zie verder bij Brandschuit.
~Hoogeveense Kempenaar:
ironisch bedoelde bijnaam voor een steilsteven.
~Hoogeveense Marktpraam:
houten vrachtscheepje zonder luiken. Zie ook marktpraam.
~Hoogeveense Praam :
1> houten vrachtschip met een breed plat vlak, hoekige kimmen, een vol rond voorschip met bijna verticaal staande lichtgebogen voorstevenbalk, vol gebouwd achterschip. Ook Hoogeveense turfpraam, een schip met een uilekop, Overijsselse praam als ook Overzeese praam genoemd. Opvallend bij dit scheepstype is het verloop van het berghout en het boeisel. Het berghout ligt in de zijde erg laag en loopt aan kop en kont zeer sterk, ongeveer tot dekhoogte, op. Het boeisel is volkomen vlak en staat in de zijdes loodrecht op het berghout. Op het voorschip valt het boeisel lichtelijk naar binnen, op het achterschip vaak in het geheel niet. Het typische verloop van de berghouten op het voorschip in combinatie met de slemphouten, beretanden en de kleine ankerkluisgaten geven het schip een 'uilachtige' uitdrukking. [Afbeelding]
Wat kleiner dan deze Grote praam was de Boeierpraam deze was ca. 18 meter lang. Beide schepen waren bijna altijd paviljoenschepen.

De grote praam had meestal een lengte van boven de twintig meter en werd veelvuldig voor de vaart op Holland gebruikt. De kleinere Boeierpraam had haar vaargebied op de rivieren. Van de Hoogeveense turfpraam schijnen geen ijzeren of stalen exemplaren (meer) te bestaan, van de boeierpraam schijnt tenminste één exemplaar bewaard gebleven te zijn. Een aantal bronnen houden de Hoogeveense turfpraam voor een Overijsselse praam. De (Drentse) marktpraam is bij hun dan een Hoogeveense praam.
Bij de naamgeving van de Boeierpraam zet ik zo mijn vraagtekens. In 4 eeuwen kranten en in de Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org. was de term niet te vinden. Verwant zijn mogelijk ook de praamtjalk en de praamskute.
Een redelijke verhandeling over dit type is te vinden in G.J. Schutten's Verdwenen schepen

2> soms gebruikt als synoniem voor Hoogeveense marktpraam (zie bij marktpraam).

P. le Comte, ir E. van Konijnenburg en ook P.J.V.M. Sopers laten het 'markt' weg en spreken dus van een Hoogeveense Praam. De gedekte en opgeboeide praam die hiervoor beschreven is, noemt men dan een Overijsselse praam. De laatste generaties schippers die dit soort schepen nog gekend hebben, verstaan onder een Hoogeveense praam immer het hierboven beschreven vaartuig (en eventuele daarop gelijkende types) en nimmer de open 'marktpramen'. De term Overijsselse praam is voor hen min of meer synoniem met Hoogeveense praam of wordt gebruikt ter aanduiding van alle scheepstypes van deze familie.

~Hoogeveense turfpraam:
houten vrachtschip vooral bekend van de turfvaart. Zie verder bij Hoogeveense Praam.
~hooghout:
bepaald type houten voetgangersbrug. [Links: Diverse termen inzake bruggen]
~hoogkabelpont:
pont die door middel van een kabel hoog boven het water geleid wordt. Zie bij hoogkabelveer .
~hoogkabelveer:
kabelpont, die gebruik maakt van een hoog boven het water gespannen kabel. Ook hoogkabelpont of draadveer genoemd. [Afbeelding] Op water met voldoende stroming maakt de pont gebruik van de stroming om zich voort te bewegen.

Het is me niet bekend of dit de gebruikelijke benaming voor dit soort kabelponten is. Ook is het me niet bekend of ze in Nederland toegepast zijn. In Nederland kende men wel de reeppont, maar daarvan lag de draad slechts op geringe hoogte boven water.

~hooglepel:
op een ponton opgestelde lepelgraafmachine die baggert door de lepel van zich af te bewegen. Een lepelgraafmachine die een tegengestelde beweging maakt noem men een dieplepel.

Ondermeer genoemd in: ARBO catalogus waterbouw (online)

~Hoogmast:
tot ca. 120 ton groot vaartuig van de Maas. Ook als Tougeboud schip betitelt. Het schip had, anders dan de andere Maasschepen die weinig diepgang hadden, een vrij normale diepgang en kon daardoor de stad Dordrecht zeilend bereiken.

Tougeboud wil niets anders zeggen dat dat schip van dekken en mogelijk ook van een luikenkap is voorzien.
Bronnen: De Maashandel van Venlo en Roermond in de 16e eeuw, dr. Th. L. M. Thurlings via Weekblad Schuttevaer 26-02-1949 (via Delpher), | Publications de la société historique et archéologique dans le duché de limbourg. Tome xxiii. Tome iii. 1886. Via Google books.

~hoognok:
een tuigage met een sprietzeil waarvan de tophoek ver boven de hijs uitsteekt. Naar men zegt ook een schaapsschinkel genoemd. [Tekst: Spriettuig]
~hoognoksprietzeil:
het grootzeil van een hoognok. Ook wel hoognokzeil genoemd.
~hoognoktuig:
tuigage met een hoognok.
~Hoogrijn:
vertaling van 'Hoochrhein'/'Hochrhein'; de Rijn tussen Konstanz en Basel.

Alhoewel er wel scheepvaartverkeer is boven Rheinfelden, is Rheinfelden het eindstation voor de Rijnvaart.

~hoogte:

HOOGTE VERLIEZEN

,

GEEN HOOGTE KUNNEN HOUDEN

: tijdens het zeilen te sterk verlijeren.

HOOGTE WINNEN

: bij het zeilen meer tegen de wind in kunnen komen.

OP GELIJKE HOOGTE

: iets dwarsscheeps hebben of even ver van een bepaald iets verwijderd zijn als een ander schip, een meeligger.

KERENDE HOOGTE

: de hoogte van een sluisdeur of stuw gemeten ten opzichte van NAP.
~hoogtemeter:
instrument dat aangeeft hoever de bovenkant van een hefstuurhuis boven het wateroppervlak geheven is.
Zie ook bij ladingmeter.
~hoogtij:
eigenlijk het getij waar het water stijgt, dus de vloed. Soms gebruikt als synoniem voor hoogwater.
~hoogwater:
1> het moment dat de waterstand op getijdewater niet verder toeneemt. Niet geheel terecht ook vloed genoemd. Zie ook: hoogwaterpeil.

2> aanmerkelijke verhoging van het normale waterpeil.
Ook wel bovenwater, opperwater of opwater genoemd.
~hoogwaterlijn:
1> lijn die zich, tijdens de vloed, langs oevers aftekent.

2> het hoogste waterpeil, dat men tijdens de vloed verwacht.
~hoogwaterpeil:
het niveau (ten opzichte van NAP) waarop de waterspiegel zich bij hoogwater bevindt. Ook hoogwaterstand genoemd.

GEMIDDELD HOOGWATERPEIL

,

GEMIDDELDE HOOGWATERSTAND

,

GEMIDDELD HOOGWATER

:
het gemiddelde niveau van hoogwater gedurende een bepaalde periode.
~hoogwaterperiode:
1> periode waarin een sterk verhoogde waterstand voorkomt.

2> het tijdsbestek op getijde water waarin een bepaalde situatie, bijvoorbeeld het onderlopen van bepaalde gronden, optreed.
~hoogwaterregiem:
voornamelijk onder spitsenschippers gebruikte term voor de periode van grote waterafvoer, waarbij men terdege met de stromingen op de kanalen zelf en vooral ook die van de daarop aansluitende wateren rekening moet houden. Ook geschreven als hoogwaterregime. Zie ook vloedregiem.
~hoogwaterschot:
elk der, meestal metalen, schotten die met behulp van stalen staanders, stutten of jukken, bij hoogwater worden gebruikt om de kerende hoogte van kades, dijken, dammen, of sluisdeuren te verhogen.

Bron: Theo Jansen via kustvaartforum.com.

~hoogwaterschutsel:
de schepen die met hoogwater de sluis uitvaren. Soms ook hoogwaterschutting genoemd.
~hoogwaterschutting:
een schutting die rond hoogwater plaats vindt. Soms ook hoogwaterschutsel genoemd.

Hoogwaterschuttingen zijn meestal gereserveerd voor schepen die te veel diepgang hebben om bij lagere waterstand van de sluis gebruik te maken.

~hoogwaterspring:
extra hoogwater dat optreedt tijdens springtij. Ook springvloed of giervloed genoemd.
~hoogwaterstand:
het niveau (ten opzichte van NAP) waarop de waterspiegel zich bij hoogwater bevindt. Zie ook hoogwaterpeil.

Bron: Ruud Filarski, Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland, Deel 4 Mechanisering en schaalvergroting Mechanisering en schaalvergroting. Schaalvergroting en maatschappelijke integratie: Binnenvaart in de twintigste eeuw. Via: beta.nmgn.huygens.knaw.nl.

GEMIDDELDE HOOGWATERSTAND

:
het gemiddelde niveau van hoogwater gedurende een bepaalde periode.
~hoogwaterstremming:
een (beperkt) vaarverbod in verband met een te hoog waterpeil.
~hoogwatertoeslag:
procentuele verhoging van de vrachtprijs, soms echter ook een vast bedrag, in verband met de grotere stroomsnelheden op de rivieren.
~Hooiaak:
vermoedelijk niet de aanduiding van één bepaald type schip, maar de aanduiding voor een vrij willekeurige aak/lastaak die in de hooivaart actief is. Mogelijk ook weiaak genoemd.

Voor zover zich de hooihandel afspeelde in en om de westelijke veengebieden van Noord-Brabant ging het mogelijk om aakjes als een Rietaak, een Sliedrechtse aak, een Biesbosch aak, en dergelijk. Het is niet duidelijk of de in verband hiermede genoemde 's Gravenmoerse aak slaat op het zo genoemde scheepstype, dan wel op één van de eerder genoemde types met als thuishaven 's Gravenmoer of mogelijk ook op beiden.
De term komt ondermeer voor in het Reglement voor de Trekjagerij langs de Amstel, de Drecht en Aar...... Kramer en zoon, Amsterdam 1826.

~hooiberglier:
klein draadlier met wormwielvertraging. Aan boord zowel gebruikt als davitlier maar ook als liertje voor de lichtmast o.i.d.
~hooibotter:
botter die ingezet werd om hooi vanaf het eiland Marken naar de vaste wal te vervoeren.

De botters vervoerden naar men zegt ca. 11 ton hooi per schip per keer. Het eiland leverde circa 40 scheepsladingen. De schepen voeren behalve naar de kustplaatsen soms ook een eindje de Vecht op zegt men.
Met de komst van de afsluitdijk verminderde de hooiopbrengst en verdween het hooivaren.
Bron: D.J. Van der Ven, Hooitijd op het eiland Marken. | Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Marken, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.
De hooi was door het zoute water van de Zuiderzee wel van mindere kwaliteit.
Bron: Geert Reinders, Algemeene veeteelt. Wolters, 1921. Via Delpher.

~hooihek:
houten hekwerk dat langs de boorden van bijvoorbeeld een hooipraam opgesteld kan worden, om het hooi beter te kunnen stouwen.
~Hooipont:
vrachtschip van het type pont dat voor het transport van hooi gebruikt wordt.

Genoemd in: Reglement voor de Trekjagerij langs de Amstel, de Drecht en Aar...... Kramer en zoon, Amsterdam 1826.

~Hooipraam:
praam meestal van een plaatselijke type, dat voor het vervoer van hooi gebruikt wordt. [Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.]

Een hooipraam hoeft niet van andere pramen, die voornamelijk droge vaste lading vervoeren af te wijken, en kan dus ook voor vee, melkbussen, riet, e.d. gebruikt worden.
De term komt ondermeer voor in: Raad van State: afdeeling voor de geschillen van bestuur, Volume 2, 1863.

~Hooischip:
1> schip, dat (regelmatig) hooi vervoert.

Schepen die met zekere regelmaat met stro, hooi, vlas, e.d. varen wijken meestal weinig af van andere schepen. Alleen de stuurinrichting is meestal zodanig uitgevoerd, dat men deze, in verband met de dode hoek, naar een hoger punt kan verplaatsen.

2> mogelijk 17de of 18de eeuws scheepstype.
~hooischipper:
de schipper op een hooischip of schuit.

Bron: Herman de Man, Meester Lampelaar. Nijgh en Van Ditmar, 1929. via Delpher.

~hooischuit:
schuit waarmee men stro vervoert.

Voor stro en hooischuiten kiest men meestal een wat breed model schuit.

~hooitjalk:
vrachtschip van het type Tjalk dat met hooi vaart.

Genoemd in: Reglement voor de Trekjagerij langs de Amstel, de Drecht en Aar...... Kramer en zoon, Amsterdam 1826.

~hooivaart:
1> naam van een vaarwater waarover veel hooi getransporteerd wordt.

Dit verschijnsel treft men vooral in die gebieden waar de graslanden vrijwel uitsluitend over het water bereikbaar waren en waar de boerderijen, vaak gegroepeerd, in de directe nabijheid van doorgaande landwegen stonden.

2> de scheepvaart waarbij hooi en stro getransporteerd wordt.

De term was gebruikelijker in de spreektaal dan in druk.
In een aantal gebieden kende deze vaart twee vormen. De eerste was het vervoer met open schuiten, kleine scheepjes, van los hooi naar de opslag van de hooipers. De tweede vorm was het vervoer van balen samengeperste hooi naar de stallen in de grote plaatsen. Hiervoor werden kleine en minder kleine vrachtscheepjes gebruikt.
George Snijder beschrijft in zijn boek 'Schippers van een gedempte haven' dit soort scheepvaart naar en van 's Gravenmoer.

Gerelateerde term: stroveer.
~hooivaren:
het beroepsmatig vervoer van hooi per schip.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 2. Marken, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~hooivlet:
1> vlet/praam die gebruikt wordt voor het transport van hooi. [Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.]

2> scheepstype dat gebruikt werd om hooi te vletten. Zie bijv. Marker hooivlet.
~hoopvracht:
bulkgoed of massagoed dat niet onder het vervoersrecht van de beurtdiensten viel. Zie ook losgoed/handgoed.
~hoorn:
1> instrument om geluidsseinen te geven. Zie ook scheepshoorn.

2>

HOORN VAN OVERVLOED

:
op de klik van het roer toegepaste versiering. De versiering bestaat gewoonlijk uit een hoorn waaruit rankende takken ontspruiten gecombineerd met enkele stuks fruit. [Afbeelding]

3> het uitstekende deel aan een kikker/kruisklamp. Ook oor genoemd.

4> versterkte opening midden in een werpnet. Zo genoemd omdat de opening vaak met een stuk van een koeiehoorn versterkt werd. In plaats van hoorn gebruikte men ook wel een koperen ring.
~hoornklamp:
vrij onbekende term voor wat men gewoonlijk een verhaalkam noemt.
~hoornlicht:
licht dat brand wanneer een mechanisch geluidssein gegeven wordt. Ook toeterlicht genoemd.
~hoornluidspreker:
(spatwaterdichte) luidspreker met trechtervormig voorstuk, welke het geluid richt, waardoor het in een bepaald gebied sterker zal zijn. [Afbeeldingen]

De hoorn is feitelijk een, in drie delen opgesplitste, trechter met exponentieel verloop.

~Hoornse botter:
bepaald type Westwal botter exacte kenmerken nog niet bekend, maar het type schijnt over het algemeen een slag kleiner te zijn dan andere botters. Voorkomende maat circa 12,1 x 3,95 meter. ir. E van Konijnenburg geeft als maat 11 x 3,8 meter.

Bronnen: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1. Van Kampen & zn, 1982. | ir E. van Konijnenburg De Scheepsbouw vanaf zijn oorsprong, Brussel 1913.

~Hoornse gat, Hoornsche gat:
voormalige nauwe ondiepe doorvaart door het Enkhuizerzand op nog geen kilometer uit de kust. Verder naar buiten ligt het Oude Hoornsche gat waarvan de toegang verzand is.
~Hoornse punter:
vermoedelijk gelijk aan de Friese Haringschuit, ook wel Friese punter genoemd.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1, Hoorn. Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~Hoornse zegenboot:
visschuit. Vermoedelijk aan de Gondel van Durgerdam verwant vaartuig. Circa 5,2 meter lang.

Bron: G.J. Schutten blz.444.

~Hoornse kaag:
scheepstype. Grote soort Kaag met een vrij hoog voorschip, rechte vallende stevens en overnaads gebouwd.
~Hoornse schouw:
een zeeschouw zoals ze te Hoorn en omstreken veel gebruikt werden.

De bedoelde vaartuigen werden zowel in Noord-Holland als ook in Friesland gebouwd.
De term komt ondermeer voor in: Historische schouw HN20... door Peter Dorleijn in "Oud Hoorn" 15/1

~Hoorns groenteschuitje:
eenvoudig houten boerenschuitje wat veel overeenkomsten met soortgelijke vaartuigen uit de streken van Giethoorn, de Langedijk, et cetera vertoont.[Links: Diverse boerenvaartuigen e.d.]
~hoornsteek:
ongebruikelijke term voor de trompetsteek; een opkortsteek.

Bron: Johan Hendrik van Dale, Van Dale's groot woordenboek der Nederlandsche taal. Nijhoff, Sijthoff, 1914. Via Delpher.nl

~hoos:
1> het laagste punt van het vlak aan de binnenzijde van een vaartuig. De plaats waar men hoost. Zie ook hoosgoot, heus en hoofsel.

De term wordt voornamelijk gebruikt bij open of half-gedekte vaartuigen. Bij geheel gesloten vaartuigen, waar men dus moet pompen, spreekt men van de lensput of de bilge.

2> uitstulping aan de romp waarin het uiteinde van de schroefaskoker aangebracht is, of een daarop gelijkende constructie. [Afbeeldingen] Zie ook stevenknoop.

3> een flinke plens water.

4> een windhoos boven open water. Verkorting van waterhoos.
~hoosdeksel:
plank of vlonder waarmee de hoosgoot afgedekt wordt, ook hooslanen, hooslaning, doorn of doornplank genoemd.
~hoosgat:
plaats waar men water uit het schip hoost. Zie ook hoosgoot.
~hoosgoot:
plaats in het vaartuig waar het in het vaartuig aanwezige water zich kan verzamelen en van waar men het met een hoosvat of soortgelijk voorwerp uit het vaartuig kan verwijderen. Ook hoosspoor, hoosgat, hoos, kesp, heusspeur, oostgat, oosspoor en durk genoemd.

Sommige vaartuigen hebben zowel voor als achterin een hoosgoot. Men noemt deze respectievelijk voorhoos en achterhoos.

Gerelateerde termen: doorn, bilge, hooslanen, hozen, lensput.
~hooslanen:
plank over de hoos of de hoosgoot. Zie ook hoosdeksel.
~hooslaning:
plank over de hoos of de hoosgoot. Zie ook hoosdeksel.
~hoosschep:
soort kleine schep waarmee men hoost. Een hoosvat met steel.
~hoosschop:
soort hoosvat met een lange steel. De hoosschop of hoosschep werd op de grotere diepere schepen, zoals vissersschuiten gebruikt.
Gerelateerde term: gieter, boezemschep.
~hoosschot:
achterste dwarsscheepse schot in een open vaartuig. Vlaamse term.

Bron: Maurice Kaak

~hoosspoor:
plaats waar men water uit het schip hoost. Zie ook hoosgoot.
~hoosvat:
eigenlijk alles waarmee water te scheppen valt.
Vaak is het een leeg conservenblik, vroeger een groot formaat houten 'suikerschep' en tegenwoordig iets soortgelijks van kunststof. Zie ook hoosschop. Ook jut, gieter, neust, schepper, oosbak, oost, oostvat, waterschep en schep genoemd.

Een neust schijnt een speciaal soort hoosvat te zijn, maar hoe het er precies uitziet is me niet bekend.

~hooswater:
regen-, lek- en buiswater, dat men uit het schip hoost of zal moeten gaan hozen. Zie ook: lenswater.
~hop:
ander woord voor een inham, baai.
~hopper:
1> het laadruim, de beun, van een baggerschip.

2> bepaald type baggerschip; de hopperzuiger.

3> in sommige dialecten: een gebied waar men uit de wind, in de luwte, ligt. Gewoonlijk een opper(tje) genoemd.
~hoppermolen:
zelfvarende emmermolen.
~hopperzuiger:
een beunschip, dat uitgerust is met een zuiginstallatie waarmee bagger of zand van de bodem gezogen en in het ruim gelost (gepompt) kan worden. Ook bekend als zelfzuigendbeunschip, zelfzuigendmotorbeunschip, zelfzuigendzandschip of als hopper. [Afbeeldingen] Vaak tevens een zelflossendbeunschip.

De meeste hopperzuigers zijn sleepzuigers. Hopperzuigers welke steekzuigers zijn en zelfs hopperzuigers die zowel als steek- of als sleepzuiger kunnen werken, komen echter ook voor. Voor zachte bodemsoorten is het uiteinde van de zuigbuis voorzien van een ruim, vaak kegel- of bolvormig traliewerk.
Voor het verwerken van vastere bodemsoorten gebruikt men bij een sleepzuiger een bakvormige sleepkop waaraan een aantal messen of tanden, die de bodem loswoelen, bij steekzuigers een snijkop.
Sommige hopperzuigers zijn ook voorzien van een eigen losinstallatie. Vaak is dat een constructie zoals bij een bakkenzuiger, soms echter gebeurt dat met een sleepbak die door de beun getrokken kan worden en de lading op een lopende band op het voorschip stort. Weer andere gebruiken een midscheeps geplaatste hydraulische graafmachine.

Gerelateerde termen: zandzuiger, snijkopzuiger.
~hor:
1> metalen traliewerk dat het glas van koekoeks en dergelijke moet beschermen. Verkorting van horde.

Bron: overlevering.

2> tenen schutting met een steun voor de stok, die gebruikt wordt bij het vissen met het kruisnet op de Limburgse Maas. [Lijst: Diverse termen inzake het vistuig].

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~horde:
1> plat vlechtwerk gemaakt van (wilge)tenen.

2> traliewerk, soms ook gaas, dat het achterliggend glas moet beschermen. Ook (stalen) hort of hor genoemd.

Vroeger een algemene term (met ruimere betekenis) dus niet specifiek iets voor de scheepvaart.
Te vinden in de Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~Horstermeerse schouw:
eenvoudige nogal rechthoekige schouw uit de omgeving van Nederhorst den Bergh.

Bron: G.J. Schutten blz.334.

~hort:
1a> bepaalde inrichting waarmee vis gevangen wordt. Een schutwant/schutting van rijshout.

De term wordt mogelijk alleen plaatselijk gebruikt.

b> vlechtwerk van (wilge)tenen en hout, als visweer en verlengstuk van de vleugels van bijvoorbeeld Zie ook kustfuiken.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1, Enkhuizen. Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

2> traliewerk waarmee het glas van een koekoek of lichtklap beschermd wordt. Zie ook horde.

STALEN HORT

: gelijk aan de hiervoor genoemde hort, maar dan als term uit de riviervisserij en mogelijk alleen betrekking hebbende op de aanwezigheid ervan op de (Waal)schokker.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~hospitaalschip:
1> op zee varend schip, dat als drijvend hospitaal fungeert.

2> soort Rijncruiser, die met zieken rondvaarten maakt. Ook wel Rode Kruisschip genoemd. [Afbeelding] [Tekst: Rode Kruisschepen.]

Dit type schip is, net als de parkherstellingsboten, eigenlijk geen echt hospitaal, maar een verpleeginrichting voor mensen die onlangs uit het ziekenhuis zijn ontslagen of het tijdelijk mogen verlaten.

Term ondermeer aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

3> die vaartuigen van het rode kruis, die ingericht zijn om daar bepaalde medische handelingen te verrichten.

Voor zover bekend hebben dit soort schepen alleen tijdens de wereldoorlogen bestaan.
Nederland kende tijdens de Tweede Wereldoorlog een aantal kempenaars ingericht als hospitaalschip. Hierbij werd ondermeer onderscheid gemaakt tussen het verbandschip, het operatieschip en het verpleegschip.

Gerelateerde term: Rode Kruisschip.

4> volgens Mr Jhr. J. van Lennep: stilliggend schip voor de verpleging van zieken. Een parkherstellingsboot.
~hotelrestaurantschip:
vaartuig of drijvende inrichting in gebruik als hotelrestaurant. Zie ook hotelschip.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~hotelschip:
1> vaartuig of drijvende inrichting in gebruik als hotel. Soms ook botel genoemd.

Term ondermeer aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

2> soms gebruikt als synoniem voor vakantieschip of cruiseschip.
~houder:
vismand of klein model kaar, die in de visbun geplaatst is. In veel gevallen gebruikt om de vis in het gedeelte onder de trog te houden, maar soms ook gebruikt om bepaalde vangsten gescheiden te bewaren. Ook houwer of kaar genoemd.
~houderscheel:
Vlaams voor het deksel op een houder/kaar.
~houdkracht:
1> van ankers: de grootste kracht die op een anker uitgeoefend kan worden, zonder dat het anker zich zal verplaatsen.

De houdkracht van een anker is afhankelijk van de grootte van het anker, het type anker en in zeer belangrijke mate van de ankergrond.

2> van blokken, takels, touwen, ketting en staaldraad: de grootste onveranderlijke kracht die op het voorwerp uitgeoefend kan worden, zonder dat daarbij een blijvende vervorming optreedt.

Officieel spreekt men van de 'maximale veilige belasting', deze term wordt in de praktijk echter niet vaak gebruikt. Bovendien geldt deze waarde ook voor variabele, niet stotende belastingen, in diverse richtingen.

~hout:
tot eind negentiende eeuw het meest gebruikte materiaal in de scheepsbouw. Zie Tekst: Hout, toepassingen en conservering, Tekst: houtsoorten.
~Houtaak:
1> aan de Biesboschaak verwant houten scheepje, ongeveer 12 meter lang met vooronder vanaf de mast en een achterdekje met stuurkuip. Het ruim was open. Het scheepje had aan de achterzijde een spiegel.
Een grote variant van deze houtaak werd Boeieraak genoemd. In tegenstelling tot de Houtaak had deze Boeieraak achter geen spiegel maar een tot het bovenboord doorlopende heve en ronde boegen. Ze waren 25 ton of meer groot.
In tegenstelling tot de andere Boeieraken bestond de zijde, van deze grote Houtaak onder het berghout in plaats van gladboordig aangebrachte gangen uit twee overnaadse gangen.

Bron: G.J. Schutten blz.399.

2> niet nader omschrven vaartuig, vermoedelijk een lastaak, die voor het vervoer van hout gebruikt wordt.

Reglement voor de Trekjagerij langs de Amstel, de Drecht en Aar...... Kramer en zoon, Amsterdam 1826.

~houtbouw:
1> de bouw van houten vaartuigen.

2> met betrekking tot het casco van een vaartuig: geheel van hout geconstrueerd.
Gerelateerde termen: staalbouw, compositiebouw.
~Houteemer:
vermoedelijk een eemer, die voor het transport van hout gebruikt werd. De term komt in 13de eeuwse tolregisters voor.
~houten:
zowel op (goedkoop) hout, als op staal, gebruikte schildertechniek, waarmee gelakt of blank hout geïmiteerd wordt. Ook sauzen genoemd.
~houtgasgenerator:
apparaat waarmee men door verhitting gas wint uit hout. Ook houtvergasser genoemd.

Bron: W. Fick, Gasgeneratoren in de practijk. Uitg. Opbouw, 1943.

~houtgasinstallatie:
de complete apparatuur die nodig is om gas uit hout te winnen. Zie ook houtvergasser.

Bron: C.J.J.G. Langenhuysen, A.A. Swaak, Verbrandingsmotoren: leerboek ten dienste van het dag- en avond-nijverheidsonderwijs. Uitg. Kemperman, 1942. Via Delpher.nl

~houthaven:
haven waarin houtvlotten ligplaats mogen of moeten nemen. Ook bekend als balkenhaven, balkhaven en als vlothaven.
~houthelling:
scheepshelling waar men houten schepen repareert. Vaak was dit een sleephelling. Zie ook bij houtwerf.

Voor zover mij bekend waren er geen dwarshellingen voor houten schepen, wel kanthellingen.

~houtingdrijfnet:
drijfnet waarvan de maaswijdte meer dan 35 millimeter en minder dan 12 cm is. Bij Dr. Th. H. van Doorn in Terminologie van Riviervissers in Nederland echter omschreven als een visnet met een boezemmaas van 75 tot 120 mm. Ook houtingnet genoemd. [Links: Diverse termen inzake het vistuig.]

Genoemd in: Reglement voor de Binnenvisserij 1911.

~houtingnet:
drijfnet waarvan de maaswijdte meer dan 35 millimeter en minder dan 12 cm is. Bij Dr. Th. H. van Doorn in Terminologie van Riviervissers in Nederland echter omschreven als een visnet met een boezemmaas van 75 tot 120 mm. Ook houtingdrijfnet genoemd. [Links: Diverse termen inzake het vistuig.]

Ook genoemd in: Reglement voor de Binnenvisserij 1911.

~houtingvisserij:
het beroepsmatig vangen van houting (een zalmachtige vis) en alles wat daarmee verband houdt. [Links: Diverse termen inzake het vistuig.]

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~houtjes:
de houten bovenbalk en de metalen onderbalk van een aaskuil. Zie verder aldaar.

Het begrip kent alleen de verkleinvorm meervoud. Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~houtkaai:
laad- en losplaats voor hout. Ook houtkade genoemd.
~houtkade:
laad- en losplaats voor hout. Ook bekend als houtkaai.
~houtkopersboomschuit:
vermoedelijk een soort praam of lichter die geschikt is voor het vervoer van hout en korte stammen. Zie ook boomschuit.

Bron: Algemeen Handelsblad 2-12-1861.

~houtkolk:
plaats waar, bijvoorbeeld een houtzagerij of werf, zijn voorraad hout watert of bewaart. Zie ook balkengat.
~houtmot:
klein houtafval, meestal zaagsel, soms ook houtkrullen en/of spaanders.
Gerelateerde term: spaanmot.
~Houtpont:
niet voldoende bekend.
a> mogelijk een vrachtschip van het type pont, dat voor het vervoer van hout bestemd is.
b> volgens een vaag lijnenplan uit het einde van de negentiende eeuw een vaartuig dat veel weg heeft van de Amsterdamse lichter. Het is me echter niet bekend of het vaartuig een geheel gesloten dek had of niet.
~houtpoort:
afsluitbare opening, een laadpoort, vlak naast voor- of achterstevenbalk en onder dekhoogte, waarlangs men lange stukken hout, zoals planken, balken, masthout, e.d. kan laden. De poort sluit men met een zetpoort, die met een balkje, een poortlegger, gebarricadeerd wordt. Daarna worden de naden dichtgestopt, gebreeuwd.

Voor zover mij bekend zijn dit soort poorten bij binnenschepen hoogst zeldzaam. Van de houten hektjalk 'de Jonge Jacob'¹ wordt beweerd dat deze een dergelijke poort had. Deze poort heeft echter een andere constructie en, of deze ooit als laadpoort bedoelt en gebruikt is, is niet bekend.
1. Het achterschip van het wrak is aanwezig in het Binnenvaartmuseum te Dordrecht.
Bron: J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023.

~houtreep:
plaatselijke term voor de bovenreep van een zegen. Soort kurkreep, maar dan met houten in plaats van kurken drijvers.

Bron: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~houtschipper:
meestal plaatselijk schipper, die het vervoer van hout in de regio verzorgde.
Zie ook houtvaarder.
~houtschouw:
vermoedelijk een vaartuig waarmee men hout vervoert. Zie ook houtschuit.

Dat zal meestal gezaagd hout zijn, want stammen sleepte men gewoon door het water.
Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~houtschuit:
1> vaartuig waarmee men hout vervoert. Zie ook houtschouw.

Dat zal meestal gezaagd hout zijn, want stammen sleepte men vaak gewoon door het water.
Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

2> vaartuig verwant aan de Strekerveldschuit, Drechterlandse veldschuit en de Lange schuit (van Opperdoes).
~houtteer:
uit hout gewonnen teer. Gewoonlijk bedoelt men meestal bruine teer.
~houttjalk:
niet voldoende bekend. Waarschijnlijk een zeegaand type. Bijvoorbeeld een zeetjalk of een Koftjalk.

Gevonden in: stadsarchief Amsterdam Inventaris 5040: Archief van het Stadsfabriekambt en Stadswerken en Stadsgebouwen.
Uit het archief valt op te maken dat de lengte van deze schepen in het algemeen rond de 21 meter lag.

~houtvaarder:
iemand die, of een schip dat, met hout vaart.
~houtvaart:
1> het transport van hout per schip of schuit.

2> afwatering aan de oostzijde van Haarlem bij de grens met Aerdenhout.

Waarschijnlijk alleen van plaatselijk belang als verbinding tussen Spaarne en Aerden-HOUT.
Bron: topotijdreis.nl

~houtvaren:
het transporteren van hout per schip of schuit.
~houtvergasser:
apparaat waarmee men door verhitting gas wint uit hout. Ook houtgasgenerator genoemd.

Bron: De Maasbode 31-08-1940, | Nieuwe Tilburgsche Courant 28-09-1937. Via Delpher.nl

~houtvijver:
plaats waar men ongezaagd hout bewaart en watert. Beter bekend als balkengat.

Bron: J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023

~houtvisboot:
vaartuig van de reinigingsdienst Rotterdam (Roteb) klaarblijkelijk bestemd om drijfhout uit het water te halen of daarbij gedienstig te zijn. Zie ook motorhoutvisvaartuig.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~houtvlot:
eigenlijk elk drijvend samenstelsel van hout, in welke vorm dan ook. Ook balkenvlot genoemd.
In de binnenvaart bedoelt men daarmee echter meestal een omvangrijk samenstelsel van stammen of balken, die samengevoegd zijn om over grotere afstand getransporteerd te worden.

De kleinste houtvlotten bestaan uit slechts een paar balken of stammen, die voor de kleine plaatselijke houtverwerkende bedrijven bedoelt zijn. De grotere vlotten zijn vaak bestemd voor de houtzagerijen en handelaren. De vlotten kunnen aanzienlijke afmetingen hebben, vooral wanneer men een sleep samenstelt door meerdere vlotten dakpansgewijs achter elkaar te plaatsen. De allergrootste vlotten de Rijnvlotten of Hollanders bestonden meestal uit vakkundig samengevoegde houtpakketten meer daar over in deze tekst.

Gerelateerde termen: dreibord, werkvlot, vlotter, vlotvoerder, balkenvlotterspoor, boeglap, sleepleuning, waarschuwer, kip, enz..
~houtvlotter:
persoon die op de houtvlotten in de havens werkzaam is.
Zie ook vlotschipper.
~houtwal:
strook langs de waterkant of kade, die voor de opslag van hout (en ook andere goederen) vrij gehouden moet worden.

Bron: Maandblad Amstelodamum, 1970. Hout werd vaak als vlot aangevoerd en kon dus niet onbeheerd in het water achtergelaten worden. Een deel van de oever en dat was soms een flink groot stuk moest daarom voor de opslag van dit hout vrij blijven.

~houtwerf:
werf waar men houten schepen bouwt (of repareert). Ook houthelling genoemd.
~houvast:
zware metalen beugel. Op scheepswerven gebruikt middel om lang zwaar hout te verslepen of te kantelen of dat juist te voorkomen. Vermoedelijk variabel in uitvoering. Soort groot model 'nietje'. Tot ca. 20 cm breed en met 10 centimeter lange 'pootjes' met aan beide einden snedes die haaks op elkaar staan, dan wel puntvormig zijn. Ook mastkram genoemd.

Bron en afbeelding: C. Maas, Practische zeevaartkunde, Uitg. Van Looy, 1906. Via Delpher

~houwer:
1> vismand of klein model kaar, die in de visbun geplaatst is. In veel gevallen gebruikt om de vis in het gedeelte onder de trog te houden, maar soms ook gebruikt om bepaalde vangsten gescheiden te bewaren. Ook houwer of kaar genoemd.

2> drijvende kist waarin men vis of garnalen bewaart. Ook (vis)kaar genoemd.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1, Enkhuizen. Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~houtworm:
in het water levende larve van de kokerjuffer, die zich, naar het schijnt graag te goed deed aan visnetten. Ook dopworm, rietworm, rietaas, sprokkelaas, sprok, sprot en miente genoemd. Ter bestrijding van deze larve werden de netten na het tanen met taancarboleum behandeld. Men noemde dit carboleumen.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

~Hoyde:
bepaald laat middeleeuws scheepstype. Zie verder bij Heude.
~hozen:
met een hoosvat of een geschikt hol voorwerp, lek-, regen- en buiswater uit een vaartuig scheppen en overboord werpen. Verder ook uithozen, leeghozen, gieten, uitgooien en uitscheppen genoemd.
Verwante term: baliën, hoos, hoosgoot, jut, kesp, neust, .
~H-sluiting:
sluiting waarvan de beugel hoefijzervormig is. Ook bekend als harpsluiting.
~Hueschip:
middeleeuws vrachtschip. Eensluidende gegevens ontbreken. Zie verder bij Heude.
~huid:
de buitenzijde van het schip, in het bijzonder de delen boven de kimmen. Voluit eigenlijk scheepshuid geheten. Soms ook buitenbeplanking genoemd.

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

HUID-EERST BOUWWIJZE

: bouwwijze waarbij grotendeels eerst de huid en dan pas de inhouten gevormd worden. Zie verder bij schaalbouw.
Gerelateerde termen: boeg, boord, gang, gejoggeld, land, scheepsbeplanking, Scheldehuid, stuik, enz.
~huidbaard:
versteviging rond een opening in de romp. Alhoewel de term het voorwerp juister aanduidt, is de term kluisbaard gebruikelijker.
Zie ook dekbaard.
~huidbeplanking:
het hout dat de buitenste laag van de scheepsromp vormt.
~huidbeplating:
de staalplaten die de scheepshuid vormen.

Bron: F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

~huidbeschieting:
hout dat de scheepshuid aan de binnenzijde afdekt. Meestal wegering genoemd.

Bron: P. Versnel's Vakwoordenboek.

~huiddeel:
plank, die deel uit maakt van de scheepshuid. Meerdere huiddelen achterelkaar vormen een boord of gang. Door leken ook huidplank genoemd.
~huiddikte:
bij stalen schepen: de dikte van het staal, waarvan de buitenkant van de romp (in het bijzonder het gedeelte boven de kimmen) gevormd is. Zie ook: vlakdikte, kimdikte.
~huiddiktemeting:
meting die verricht wordt om de dikte van de huid van het onderwaterschip te bepalen. Ook plaatdiktemeting genoemd.

Bron: Inspectie Leefomgeving en transport.

Gerelateerde termen: boorbriefje, scheepsattest, vlakdikterapport, klopbrief, werfrapport ~huiddoorvoer:
1> constructie waarmee een stuk pijp tegen, of in, de scheepshuid bevestigd wordt.

2> opening in de huid, waardoor iets (bijv. touw, ketting) heen gevoerd kan worden of wordt, meestal een kluisgat genoemd.
~huiddubbeling:
een dubbeling tegen de scheepshuid.
~huidgang:
strook, achtereenvolgende platen of planken, waarmee de buitenkant van het schip gevormd wordt. Meestal kortweg gang genoemd.

Bronnen o.a.: J. Ploeg, Bezanen en Gaffelaars. Uitg. Lanasta. Emmen 2008. | F.R.Loomeijer: Met zeil en Treil, de tjalk in de binnen- en buitenvaart. Uitg. Alk, Alkmaar. 2de druk 1999

~huidnagel:
korte nagel(spijker) met vrij grote kop, waarmee op houten schepen de koperen beplating vastgezet werd. Zie ook composietspijker. Ook als dubbelingspijker en huidspijker bekend. De nagels hadden vaak een grotere kop dan die welke voor het overijzeren gebruikt werden.

Vermoedelijk is dit koperen alleen toegepast op schepen van de overheid en dan alleen nog op schepen die vrijwel permanent op zoutwater verkeerden.

Gerelateerde termen: bombénagel en wormnagel.
~huidplaat:
stuk staalplaat, dat onderdeel van de scheepshuid is.
~huidplank:
lekenterm voor huiddeel.
~huidspijker:
spijker waarmee men dubbelingen aanbrengt. Bedoeld wordt echter een huidnagel.

Bron: J. van Beylen Zeilvaart lexicon, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, 2023. De schrijver doelt namelijk niet op het dubbelen, maar het koperen van schepen.

~huiduitslag:
tekening waarin de vorm van de huidplaten, in vlakke toestand, getekend zijn.

De term is niet erg gebruikelijk. Gewoonlijk spreekt men van de plaatuitslag.

~huif:
1> ander woord voor tent, soms ook voor een huik over het voorschip van een open boot.
Gerelateerde term: balg.

2> plaatselijk (Bunschoten, Elburg e.o.) de inkel van een kubbe. Meestal huifje genoemd. Zie ook huifjeszijde en links: Diverse termen inzake het vistuig.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 3. Bunschoten - Spakenburg + 4 Elburg, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~huifjeszijde:
zwarte zijde waarvan de huifjes van kubben gebreën worden.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 4. Elburg, blz. 224, Uitg. Van Kampen & zn, 1982.

~huik:
1> stuk zeildoek dat gebruikt wordt om het opgedoekte grootzeil af te dekken. Ook bekend als zeilkleed. [Afbeeldingen]

2> tentje over het voorschip op sommige open boten. Vaak ook huif genoemd.

3> een hoes van geteerd of geolied doek, dienende om een voorwerp tegen vocht of vuil te bewaren.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~huiken:
de windvang van de zeilen verminderen bijvoorbeeld door ze deels te strijken of door ze te katten of door de schoten te vieren; kortom hoe dan ook.
~huiklat:
latvormige huikplank waarmee de huik/tent op hoogte gehouden wordt.
~huiklijst:
soort beuling waarmee de huik/tent tegen het bovenboord vastgezet werd.
~huikprikker:
verticale steun voor de huikplank op boten zonder (of met gestreken) mast.
~huikplank:
plank of lat, tussen steven en mast of huikprikker, waarover de huik/tent gelegd wordt. Ook huiklat genoemd.
~huis:
1> het totaal van wangen en bruggen van een blok. Kortom een blok zonder schijven, assen, hondsvot en neut.


2> bepaalde constructie op dek of dak waardoor de binnenruimte daglicht krijgt; een soort koekoek. Gewoonlijk huisje genoemd.
~huisje:
een constructie waardoor daglicht in het vooronder) kan komen. Mogelijk een ander woord voor koekoek. De term komt uit de riviervisserij en heeft mogelijk alleen betrekking op deze constructie op de (Waal)schokker. Ook lichtluik en lichtklap genoemd.

Genoemd in: Dr. Th. H. van Doorn, Terminologie van Riviervissers in Nederland.

Gerelateerde term: stalen hort.
~huisvuilnisvaartuig:
vaartuig van de stadsreiniging vermoedelijk bestemd voor het transport van huisvuil. De term wordt in de liggers van de Rotterdamse scheepsmeetdienst gebruikt. Zie ook huisvuilvaartuig en huisvuiltransportvaartuig.
~huisvuiltransportvaartuig:
vaartuig van de stadsreiniging vermoedelijk bestemd voor het transport van huisvuil. De term wordt in de liggers van de Rotterdamse scheepsmeetdienst gebruikt. Zie ook huisvuilvaartuig en huisvuilnisvaartuig.
~huisvuilvaartuig:
vaartuig van de stadsreiniging vermoedelijk bestemd voor het transport van huisvuil. De term wordt in de liggers van de Rotterdamse scheepsmeetdienst gebruikt. Zie ook huisvuilnisvaartuig en huisvuiltransportvaartuig.
~huiswerkmap:
map met schooltaken, die leerlingen van de walschool of het schippersschooltje, de zogenaamde varende leerlingen, tijdens de periode dat zij geen school konden bezoeken, aan boord uit moesten voeren.
~Huizer botter:
1> bepaald type Zuidwalbotter, mogelijk een verdere ontwikkeling van de Bunschoter botter door de scheepswerf J. Schaap.

Bronnen: huizerbotters.nl en G.C.E. Crone

2> botter met als visserijteken HZ, gevolgd door een cijfer.
~huizing:
schiemansgaren met een dikte van minder dan 4 mm. Volgens sommigen echter een bepaalde soort marllijn.
~hulk:
1> drijvende hijsinstallatie, waarmee men schepen krengt en masten plaatst. Ook wel Onderlegger of boklichter genoemd. [Afbeelding]
Gerelateerde termen: kanthelling, kielkade.

Voor de hulk maakte men soms gebruik van afgedankte rompen. Bouwde men speciaal voor de hulk een romp dan was deze meestal plat en rechthoekig, een houten ponton zou men kunnen zeggen. Ook onderlleggers van waaraf men het onder waterschip schoonmaakte en repareerde, waren van een zelfde kaliber. De rompen diende in elk geval voldoende zwaar gebouwd te zijn. Voor het plaatsen van masten gebruikte men eveneens hulken, maar ook de wat lichter gebouwde mastlichters of natuurlijk de grote stadskraan.

Gerelateerde term: kiezentrekker.

2a> 11de, volgens van Beylen zelfs achtste, tot 17de eeuws zeegaand schip. Sommige oude zegels wekken de indruk dat Hulken omgekeerd overnaads beplankt waren. Tevens wordt de indruk gewekt dat de beplanking evenwijdig de bovenrand van het vaartuig loopt. De schepen zouden geen stevenbalken gehad hebben. Anderen spreken echter wel van zeer kromme stevens. De oude afbeeldingen tonen vaak een schip dat zo krom als een banaan lijkt.
- Van Beylen schrijft over de ontwikkeling van het type; "Als men de bronnen onderzoekt, komt men tot de conclusie dat er meer varianten van de hulk geweest moeten zijn en dat zich aan deze schepen een grote evolutie voltrokken heeft, die zelfs in de zestiende eeuw nog niet beëindigd was. Deze evolutie was aanleiding tot het ontstaan van mengtypen die vooral sterke invloed van de kogge en later van de kraak ondergingen." Alhoewel de term wijd en zijd verspreid is, is over het vaartuig zelf maar weinig met zekerheid bekend. Duidelijke bodemvondsten zijn er tot op heden (2014) niet.
Zie ook de tekst bij Vaartips.

Alhoewel het om een zeegaand vaartuig gaat, lagen de Nederlandse 'zeehavens' waaruit deze schepen vaak vertrokken, ver van de kust. Plaatsen als Kampen, Deventer, Amsterdam, Enkhuizen en Stavoren waren alleen over de toenmalige Zuiderzee bereikbaar. Ook de havens in het zuiden zoals Antwerpen en Dordrecht waren geen kustplaatsen. Al met al waren Hulken geen onbekende verschijning op wat men binnenwater moet noemen.
- Bronnen: Nederlandsche jachten, binnenschepen visschersvaartuigen en daarmee verwante kleine zeeschepen 1650-1900 G. C. E. Crone, | Ron Hulst in Flevobericht nr. 280 | Jules van Beylen, 'Maritieme Geschiedenis der Nederlanden Deel I, scheepstypen' (resources.huygens.knaw.nl) en verspreide geschriften.

b> andere bronnen waaronder Hagedorn (Die Entwicklung der wichtigsten Schiffstypen bis ins 19. Jahrhundert) stellen dat de Hulk oorspronkelijk een kleiner en sneller vaartuig, dan de Kogge was. Met een laadvermogen van ongeveer een halve Kogge. Vanaf de 15de eeuw zou het zich naar een groter en plomper vaartuig, met een laadvermogen tot boven de 100 last, ontwikkeld hebben. Het werd onder gebruikt voor de vaart op de Oostzee.

Het Engelse hulk schijnt van het Nederlands overgenomen te zijn. Daar kreeg het al spoedig de betekenis van een onttakeld of kapot schip. Enkel nog een romp.

3> soms gebruikt als synoniem voor romp en in meer dichterlijke zin bij uitbreiding ook voor het gehele vaartuig.

Bron: Nederlandsche jachten, binnenschepen visschersvaartuigen en daarmee verwante kleine zeeschepen 1650-1900 G. C. E. Crone

~hulpaggregaat:
ongebruikelijke term voor wat men gewoonlijk alleen aggregaat noemt, soms wel gebruikt als aanduiding voor kleine draagbare aggregaten.
Zie ook hulpset.
~hulpbakenmeester:
persoon die de bakenmeester tijdelijk vervangt dan wel assisteert.

De Tijd: Godsdienstig-Staatkundig Dagblad van 1 september 1885

~hulpbrandblusvaartuig:
vermoedelijk bedoelt men hulp- en brandblusvaartuig.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten.

~hulploon:
vergoeding, die men kan verlangen wanneer men een schip dat in moeilijkheden of zeenood verkeerd, helpt. Ook voor hulp achteraf kunnen hulplonen gevorderd worden. Zie ook: beheerloon, reddingloon, bergingsloon, sleeploon, tornloon.
~hulpmachine:
stoommachine voor het aandrijven van hulpwerktuigen.
~hulpmotor:
1> motor, die gebruikt wordt voor het aandrijven van hulpwerktuigen, zoals pompen, compressors, dynamo's, hijs- en ankerlieren.

2> in de liggers der meetdiensten gebruikte term voor een zijschroefinstallatie op een zeilschip. Ook buitenboordhulpmotor.
~hulppaal:
spudpaal op een snijkopzuiger die de zuiger in positie houdt als de spudwagen met daarin de werkpaal verplaatst wordt. In sommige geschriften noemt men dit de stappaal.

Ondermeer genoemd in: HIVA-beroepsprofiel Baggerwerker

~hulpponton:
vermoedelijk bedoelt men een koppelponton.

Term aangetroffen in de liggers van de meetdiensten. De benoeming van het scheepstype, de scheepssoort is soms sterk afhankelijk van de scheepsmeter en kan daardoor afwijken van hetgeen gebruikelijk is.

~hulproer:
elk der, ter weerszijden van het hoofdroer aangebrachte en daaraan gekoppelde, kleinere roeren, wanneer deze een sterk scheppend karakter hebben, waardoor er voor het verdraaien van het roer minder kracht vereist is. Ook wel zijroer genoemd.
~hulpscheerbalk:
extra scheerbalken, die parallel aan de scheerbalk, over de binten geplaatst worden om de luiken in het midden extra steun te geven. Ook noodscheerbalk en vosseboom genoemd.

Hulpscheerbalken werden toegepast op diepgeladen schepen met een lage den en moesten voorkomen dat bij slecht weer de luiken ingeslagen zouden worden, maar ook op schepen die vaak stukgoederen op de luiken vervoerden bewezen ze goede diensten.
Noodscheerbalk is een weinig gebruikte en welbeschouwd een foute term. Vosseboom schijnt onlosmakelijk met tjalken verbonden te zijn.

~hulpschip:
in de vorm hulpscheepje bedoelt als synoniem voor bijboot of kleine steigerschuit.

Te vinden in: F.N. van Loon Beschouwing van den Nederlandschen scheepsbouw met betrekking tot deszelfs zeilaadje. Haarlem 1838.

~hulpschipper:
vreemd synoniem voor aflosser, afloskapitein. ~hulpset:
combinatie van een hulpmotor en één of meer van de navolgende apparaten: dekwaspomp, lenspomp, ballastpomp, dynamo, luchtcompressor.
~hulpsluiswachter:
sluiswachter, die bij extra drukte helpt, of in het geval van ziekte de taken van de sluiswachter overneemt.

Genoemd in: Maandschrift van het Centraal Bureau voor de Statistiek, Staatsuitgeverij 1913.

~hulpsman:
bemanningslid dat (zeer) tijdelijk meevoer.

De hulpsman vormde, bijv. i.v.m. het af te leggen traject, een tijdelijke aanvulling op de bemanning van rederijschepen.

~hulpspant:
tijdelijk spant, bij de bouw van houten schepen, dat na het aanbrengen van de gangen, door de werkelijke dwarsverbindingen, inhouten, vervangen wordt. Ook mal genoemd.
~hulptuig:
tuigage van geringe afmetingen op een schip dat meestal op een andere wijze voortgestuwd wordt. Zie ook: motorzeil.
~hulpvaartuig:
1> vaartuig, van een dienst of bedrijf, waarmee hun diensten, die in de meeste gevallen niet op het water verricht worden, tot op het water uitgebreid kunnen worden. o.a. in gebruik bij brandweerkorpsen. [Afbeelding]

2> kleine bergingsboot. Ook hulpverleningsvaartuig genoemd.

3> vaartuig, dat bij bepaalde taken, zoals oliebestrijding, wel behulpzaam kan zijn, maar deze niet geheel zelfstandig kan verrichten. Ook hulpverleningsvaartuig genoemd.
~hulpverleningsvaartuig:
vaartuig ter ondersteuning van bepaalde op of langs het water te verrichten taken. Zie verder bij hulpvaartuig.
~hulpzeil:
het grootzeil van het hulptuig.
~humber:
een eind touw waarover een aantal drijvers geschoven zijn en dat aan de venensim van het staand haringnet vastgezet werd. Zie ook rits en de links: Diverse termen inzake het visserij.

Bron: Peter Dorleijn, Van gaand en staand want, deel 1 Enkhuizen. Van Kampen & zn, 1982.

~Hundested motor:
in 1921, als Jørgensen & Højsgaard Engineering Company, opgerichte Deense firma. Bouwer van ondermeer scheepsdiesels, waarvan de grootste een drie cilinder 400 pk machine was. De firma produceert tegenwoordig onder de naam Hundested propellor A/S scheepsschroefinstallaties in een bereik van 25 tot 1360 pk.
~Hunzeboot:
één der beurtschepen van de Groninger-Rotterdammer Stoomboot maatschappij. Ook wel eens als Hunseboot, dus met een S, geschreven

Het zou eigenlijk Hunzeschip of Hunzestoomboot moeten zijn. [Uitleg]

~hut:
1> in de binnenvaart: een òp het dek geplaatste (kleine) opbouw. Vrijwel alleen gebruikt in de samenstellingen, zoals stuurhut, theehut en dekhut.

2> uit de zeevaart afkomstige term voor een persoonsverblijf. In de binnenvaart wordt de term bijna uitsluitend aan boord van passagiersschepen gebruikt. In plaats van hut spreekt men ook wel van kajuit.

De term hut verwijst naar de beperkte ruimte die de passagiers als privé ruimte aan boord toegewezen krijgen. De tijd dat het werkelijk zeer kleine ruimtes zijn, zoiets van 2,1 x 1,4 meter met een stapelbed (soms slaapcabine genoemd) lijkt echter voorbij. Op de grote Rijncruisers zijn de 'gewone hutten' zo tussen de tien en zeventien vierkante meter groot. Op vakantieschepen zijn ze vaak kleiner.

~huurbak:
duwbak welke men ingehuurd heeft.
~huurdekkleed:
dekkleed dat van een dekkledenverhuur is. Zie ook huurkleed.
~huurdekzeil:
dekkleed dat van een dekkledenverhuur is. Zie ook huurkleed.
~huurkleed:
dekzeil dat men via een dekkledenverhuur betrokken heeft. Ook bekend als huurdekkleed of huurdekzeil.
~huurreis:
het vervoer van een lading waarbij men een bepaalde vaste vergoeding per dag en een vergoeding voor de afgelegde afstand krijgt.
~huurschip:
vaartuig, dat verhuurd wordt.

Hierbij moet men eigenlijk onderscheid maken tussen verhuur voor lange termijn en voor korte termijn. Bij de korte termijnverhuur van bemande vaartuigen is er moeilijk een grens te trekken tussen het normale werk en verhuur. Korte termijnverhuur van vaartuigen zonder schipper vindt men tegenwoordig bijna alleen nog onder werkschepen, sleepboten, schuiten e.d.
De verhuur van vrachtschepen zonder schipper kwam vroeger wel voor. Meestal probeerde de eigenaar het schip voor langere tijd aan een schipper te verhuren, maar als dat niet lukte dan werd er ook met korte periodes genoegen genomen.
Lange termijn verhuur van vrachtschepen met schipper was en is nog steeds een veel voorkomend iets. Schepen worden dan meestal door grote rederijen ingehuurd om de eigen vloot versterken.

Gerelateerde termen: huurschuit, daghuur.
~huurschuit:
schuit die men kan huren.
Gerelateerde termen: schuitenverhuur, dekschuitenverhuur.
~huurvloot:
verzameling van huurschepen.
~h.w.:
op vrachtbrieven gebruikte afkorting voor Nederlandse wetgeving.

In de overeenkomst ging de regeling ten aanzien van los-, laad- en overligdagen meestal volgens de landelijke regeling van het land waarin de laad of de losplaats gelegen was.

~hybride:
1> een vermenging van twee scheepstypen, wat minder beschaafd hoerekind genoemd. Veelvuldig zijn ook de types waarbij het oorspronkelijke zeilschip een bij een motorschip passend achterschip hebben gekregen.

2> eigenlijke betekenis: Iets dat uit heterogene elementen bestaat, dat (dientengevolge) tegenstrijdige eigenschappen bezit; of in de plantenwereld: een bastaard. Vaak echter wat afgezwakt naar: iets wat twee verschillende eigenschappen, kenmerken, in zich draagt. Zoals bij een hybride-aandrijving: zie aldaar.

Bron: Historische woordenboeken op gtb.ivdnt.org.

~hybride-aandrijving:
een voortstuwing die van twee verschillende energiebronnen gebruik maakt. Dus bijvoorbeeld een electrisch aangedreven vaartuig dat zowel van accumulatoren als van een ingebouwde generator gebruik kan maken. Ook een combinatie van een verbrandingsmotor en een geheel electrische aandrijving (accu+motor), die afzonderlijk gebruikt kunnen worden, is een hybride aandrijving en in feite heeft ook de roeiboot met buitenboordmotor een hybride aandrijving.

Bron: ondermeer www.duurzaambedrijfsleven.nl

~hydraulisch transport:
het vervoer van vloeibare bagger door persleidingen.

Bron: Baggertechniek april 1995, uitgave TU-Delft.

[Links: Diverse termen inzake het baggeren.]
~hydrofoor:
installatie waarmee men drinkwater onder drukt brengt, waardoor men dan de beschikking over stromend water heeft. [Tekst: Drinkwater.]
~hydrografische dienst:
overheidsinstelling, die metingen op zee en in zeegaten verricht, kaarten uitgeeft, enz.
~hydrometer:
toestel om de soortelijke massa van vloeistoffen te bepalen. Beter bekend als densimeter.
~hygiënecode binnenvaart:
voorschriften met betrekking tot de reinheid van een ruim, wanneer dit voor het transport van voedingsmiddelen, waartoe ook veevoer gerekend wordt, gebruikt gaat worden. Sinds het jaar 2000 van kracht.
Schepen die voldoen aan de eisen krijgen een, internationaal erkend, GMP-certificaat met een bijbehorende GMP-nummer.
~hypotheekkantoor:
instelling waar alle Nederlandse bedrijfsvaartuigen te boek gesteld werden. Ook bekend als scheepshypotheekkantoor en teboekstellingskantoor [Tekst: Scheepsregistratie.] Het kantoor vormde de belangrijkste administratie in zake schepen, hun eigenaren en de eventuele hypotheken die er op rustten. Toen er door centralisatie nog maar drie kantoren over waren, werden ze onder deel van het Kadaster.

Hypotheekkantoren waren er ondermeer in (de hoofdletters geven de in het brandmerk gebruikte afkorting weer): ALKMaar, ALMelo, AMERSFoort, AMSTerdam, APPINGedam, ARNHem, ASSEN, BREDA, BRIELLE, DEVenter, DORDrecht, EINDHoven, GOES, GORinchem, GRONingen, 'S gravenHAGE, HAARLem, HEERENVeen, 'S HertogenBOSCH, HOORN, LEEUWarden, LEIDen, MAASTRicht, MIDDELburg, NIJMegen, RIJSWijk, ROERMond, ROTTerdam, SNEEK, TIEL, UTRecht, WINSchoten, ZierikZEE, ZUTPHen, ZWOLLE.

Gerelateerde termen: bewijs teboekstelling schip, meetbrief, meetdistrict, scheepsverband, .
~hypotheekstrepen:
drie of meer evenwijdig lopende horizontale strepen ter weerszijden en bovenaan de steven van een schip.
Tussen de strepen in is vaak een figuur, bijv. een wapenschild of embleem, geplaatst.

Naar men zegt, werd deze decoratie door diverse werven op de schepen aangebracht, wanneer ze een schip voor eigen rekening bouwden. Dergelijke schepen werden meestal gekocht door schippers, die niet voldoende geld hadden om een schip in opdracht te laten bouwen. Collega schippers gingen er dus vanuit dat een dergelijk schip met een hypotheek gekocht werd. Het is echter een fabeltje dat er enig verband is tussen de aanwezigheid van deze strepen en de lengte ervan en de eventueel op het schip rustende hypotheek en de hoogte daarvan. Ook worden de strepen niet uitsluitend door werven aangebracht.
Een tegengestelde betekenis zouden de zogenaamde boegsterren hebben.

Volgende